Τα μυαλά χρειάζονται αναδιάρθρωση

Του Λουκά Τσούκαλη. Kαθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και προέδρου του ΕΛΙΑΜΕΠ.-Kαθημερινή

Αναζωπυρώθηκε η συζήτηση στη χώρα μας για μια πιθανή αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους. Εκτός από τις κουβέντες καφενείου που είχαμε πάντα και για όλα τα θέματα, αρκετοί πολιτικοί και άλλοι συζητούν πλέον ανοικτά μια τέτοια πιθανότητα, αφήνοντας να εννοηθεί ότι κάπως έτσι θα λυθεί το πρόβλημά μας ή τουλάχιστον θα ελαφρύνει σημαντικά το βάρος μιας εξαιρετικά επώδυνης δημοσιονομικής προσαρμογής. Θα μπορούσαμε με άλλα λόγια να απαλλαγούμε από το Μνημόνιο ή να το εφαρμόσουμε πολύ επιλεκτικά (που ούτως ή άλλως αρχίσαμε ήδη να το κάνουμε στην πράξη).



Ας δούμε πολύ σύντομα τι σχέση έχουν όλα αυτά με την πραγματικότητα. Ακόμη και αν αύριο όλοι οι ξένοι δανειστές μας αποφάσιζαν σε μια εκδήλωση ευγνωμοσύνης για την προσφορά της Ελλάδας διαχρονικά στον παγκόσμιο πολιτισμό να μας χαρίσουν όλο το ελληνικό δημόσιο χρέος που έχουν στην κατοχή τους, εμείς θα έπρεπε να συνεχίσουμε να μειώνουμε τα ελλείμματα του προϋπολογισμού, γιατί οι δαπάνες του κράτους ξεπερνούν ακόμη και σήμερα τα έσοδα, αφού αφαιρέσουμε τους τόκους που πληρώνουμε για τα δάνεια. Οσοι λοιπόν υπολογίζουν στην αναδιάρθρωση για να γλιτώσουν από το Μνημόνιο και τη δημοσιονομική προσαρμογή, θα πρέπει να το ξανασκεφτούν, εκτός και αν υπολογίζουν ότι οι ξένοι δανειστές μας θα αναλάβουν και τα μελλοντικά μας ελλείμματα. Υποψιάζομαι ότι η όποια ευγνωμοσύνη νιώθουν έχει και αυτή τα όριά της. Καλό θα ήταν λοιπόν να κρατάμε μικρό καλάθι, τουλάχιστον μέχρι να φτάσουμε σε πρωτογενή πλεονάσματα. Εχουμε δρόμο μπροστά μας ακόμη.
Δεν ισχυρίζομαι υποχρεωτικά ότι τα νούμερα βγαίνουν και ότι η χώρα θα μπορέσει να διαχειριστεί σε βάθος χρόνου το τεράστιο χρέος που έχει αναλάβει και για το οποίο όλοι μας, λίγο ώς πολύ, έχουμε μερίδιο ευθύνης. Υπάρχουν βεβαίως πολλά εναλλακτικά σενάρια για το ελληνικό (και όχι μόνον) χρέος, καθώς και διάφορες μορφές πιθανής αναδιάρθρωσης. Δεν είναι όμως η στιγμή να τα θέσουμε εμείς στο τραπέζι. Μια τέτοια κίνηση θα ήταν καταστροφική σήμερα, μεταξύ άλλων για τις δικές μας τις τράπεζες και τα ασφαλιστικά Ταμεία.
Αλλοι επίσης ισχυρίζονται ότι η δημοσιονομική προσαρμογή θα έπρεπε να είναι ηπιότερη, διότι έτσι δημιουργείται ο κίνδυνος ενός φαύλου κύκλου ύφεσης και ελλειμμάτων, τον οποίο εν μέρει βιώνουμε ήδη. Ανάλογα επιχειρήματα χρησιμοποιούμε αρκετοί στον ευρωπαϊκό διάλογο σε μια αναζήτηση διαφορετικής συνολικής προσέγγισης ενός ευρύτερου προβλήματος του οποίου η Ελλάδα αποτελεί μάλλον τη χειρότερη εκδοχή. Δυστυχώς όμως η επικρατούσα άποψη συνεχίζει να είναι διαφορετική στην Ευρώπη. Οσοι έχουν αμφιβολίες, ας περιμένουν να δουν το Μνημόνιο που θα υπογράψει η Πορτογαλία. Οταν χρειάζεται να δανειστείς δεν επιβάλλεις, συνήθως, τους όρους. Μέχρι να αλλάξουν απόψεις και ισορροπίες στον ευρωπαϊκό χώρο, ας προσπαθήσουμε εμείς να ενισχύσουμε τη θέση και την αξιοπιστία μας.
Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, περιορίζονται οι άμεσες προοπτικές για ανάπτυξη που όλοι θα θέλαμε, γιατί ούτε το κράτος ούτε και οι τράπεζές μας έχουν λεφτά να ρίξουν στην αγορά. Τα λεφτά δεν γίνονται ως διά μαγείας. Οι μάγοι τέλειωσαν. Αυτά που μπορούμε να κάνουμε όμως -και δεν τα κάνουμε επαρκώς- είναι να δημιουργήσουμε το πλαίσιο και τις προοπτικές για μια υγιή οικονομική ανάπτυξη. Σίγουρα, θα μπορούσε να υπάρξει μια διαφορετική πορεία δημοσιονομικής προσαρμογής, με περισσότερη έμφαση στη μείωση των δαπανών και του κράτους γενικότερα, καλύτερη αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και αναδιοργάνωση του φορολογικού συστήματος, μεταξύ άλλων. Αυτά όμως χρειάζονται άλλα μυαλά και άλλες κοινωνικές συμμαχίες. Δύο - τρεις κούκοι σε ένα απέραντο δάσος λαϊκισμού δεν μπορούν να φέρουν την άνοιξη.
Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στον δημόσιο τομέα. Αποφεύγουμε γενικά να κοιταχτούμε στον καθρέφτη, να μιλήσουμε ανοιχτά για τα προβλήματα, ενώ προσπαθούμε να αναβάλλουμε συνεχώς τις δύσκολες αποφάσεις. Δέστε τι γίνεται σε μεγάλους κλάδους της ιδιωτικής οικονομίας, που και αυτή υπήρξε σε σημαντικό ποσοστό κρατικοδίαιτη. Γνωρίζουν όλοι, για παράδειγμα, ότι χρειάζονται επειγόντως αναδιάρθρωση και συγχωνεύσεις στον τραπεζικό τομέα. Οι συζητήσεις κρατάνε χρόνια, αλλά τίποτε δεν γίνεται ακόμη. Τι περιμένουν άραγε, μια ακόμη πιο μεγάλη κρίση που θα αναγκάσει τις ελληνικές τράπεζες να πουληθούν στους ξένους για ένα κομμάτι ψωμί;
Μια από τις μεγαλύτερες φούσκες που δημιουργήθηκαν στη χώρα μας τα τελευταία είκοσι χρόνια περίπου είναι η φούσκα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης: εφημερίδες, κανάλια και ραδιόφωνα. Αναπόσπαστο κομμάτι της λεγόμενης διαπλοκής, πολλά από αυτά. Τώρα όμως που λεφτά πια δεν υπάρχουν, όλοι αναγνωρίζουν, τουλάχιστον σε ιδιωτικές συζητήσεις, ότι το σπάσιμο της φούσκας θα παρασύρει πολλούς. Αναμένεται ριζική αναδιάρθρωση και σε αυτόν τον τομέα. Τι κάνουν όμως οι άμεσα εμπλεκόμενοι, ιδιοκτήτες και συνδικαλιστικές οργανώσεις; Μερικοί συμπεριφέρονται ως εάν δεν έχει αλλάξει απολύτως τίποτε, άλλοι χρονοτριβούν ή εκβιάζουν προς όποια κατεύθυνση μπορούν, και όλοι μαζί -με εξαιρέσεις προφανώς- υποδύονται ρόλους σε μια κακής ποιότητας παράσταση.
Με τέτοια μυαλά, μια κοινωνία αυτοκτονεί. Αυτά είναι που χρειάζονται επειγόντως αναδιάρθρωση, πριν αρχίσουμε να μιλάμε για μια ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του χρέους.