Κάτι τρέχει με το ΕΣΠΑ

Άρθρο της Γ. Ζεμπιλιάδου στο Πρώτο Θέμα

Tο ΕΣΠΑ της Περιόδου 2014-2020, με την τριετή παράταση του έκλεισε στις 31-12-2023-*

Δυστυχώς, η λήξη του συνοδεύεται από τρεις δυσοίωνες διαπιστώσεις:

– 1η διαπίστωση: υπάρχει μεγάλος κίνδυνος απώλειας κοινοτικών κονδυλίων. Το ΕΣΠΑ παρά την μεγάλη υπερδέσμευση του, σε εντάξεις και συμβάσεις έργων, δεν θα μπορέσει να κλείσει, στο σύνολο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του.

– 2η διαπίστωση: υπάρχει πλήθος ημιτελών έργων τα οποία όπως φαίνεται κινδυνεύουν να μείνουν στον αέρα είτε λόγω αδυναμίας χρηματοδότησης εντός της περιόδου κλεισίματος του ΕΣΠΑ, είτε επειδή προκειμένου να ολοκληρωθούν εκτός περιόδου επιλεξιμότητας, απαιτείται σημαντική επιβάρυνση των περιορισμένων εθνικών πόρων.

– 3η διαπίστωση: και ίσως πιο σημαντική, για πρώτη φορά στην ιστορία του, χάνεται η αξιοπιστία του πιο «σίγουρου» στις πληρωμές μέχρι σήμερα αναπτυξιακού χρηματοδοτικού εργαλείου της Χώρας, λόγω των αδυναμιών εκταμίευσης πόρων από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, καθώς και των αλόγιστων Υπερδεσμεύσεων που σε ορισμένα Επιχειρησιακά Προγράμματα είναι αδύνατον να τακτοποιηθούν.

Αναλυτικότερα:

1ο Η απορρόφηση του ΕΣΠΑ 2014-2020, στο τέλος Νοεμβρίου, ένα μήνα δηλαδή πριν το κλείσιμο του (ολοκλήρωση περιόδου επιλεξιμότητας δαπανών του), ήταν ακόμη στο 92%. Αν συνυπολογιστεί και το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) η συνολική Απορρόφηση ήταν στο 88%!

Τα κοινοτικά κονδύλια, που ακόμη, τέλος Νοεμβρίου δεν είχαν αξιοποιηθεί, ανέρχονταν σε 3,2 δις ευρώ.

Οι συνολικές πληρωμές (μαζί με την Εθνική συμμετοχή) που έπρεπε να πραγματοποιηθούν μέσα σε ένα μήνα ανέρχονταν σε 3,6 δις ευρώ €.

Όμως, το πρόβλημα είναι πιο σύνθετο καθώς είναι γνωστό ότι, τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ κλείνουν ανά Άξονα/Ταμείο/Περιφέρεια και από τα στοιχεία προκύπτει, ότι το ΕΣΠΑ της Χώρας έχει σοβαρότατο πρόβλημα για να κλείσει χωρίς απώλεια κοινοτικών κονδυλίων π.χ το Πρόγραμμα της Αλιείας ήταν στο 79,5 % της απορρόφησης του, το Πρόγραμμα του INTERREG (Εδαφικής Συνεργασίας) στο 81,6%, το Πρόγραμμα Μεταφορών και Περιβάλλοντος στο 74,6%, καθώς και ορισμένα Περιφερειακά Προγράμματα να παρουσιάζουν χαμηλούς ρυθμούς απορρόφησης.

Αλλά και τα εκτός ΕΣΠΑ, αλλά με Κοινοτική χρηματοδότηση Προγράμματα, επίσης παρουσιάζουν, χαμηλά ποσοστό απορρόφησης όπως για παράδειγμα το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας, που είναι στο 85%.

Συμπερασματικά κάθε Άξονας/Ταμείο/Περιφερειακό Πρόγραμμα που δεν απορροφά το σύνολο των κονδυλίων του οδηγεί σε απώλεια κοινοτικών κονδυλίων, με το ποσό που τέλος Νοεμβρίου υπολείπονταν να απορροφηθεί να ανέρχεται σε 3,6δις€.

Δυστυχώς, η σχετική πλατφόρμα με τα στοιχεία δημοσιότητας για την πορεία υλοποίησης του ΕΣΠΑ 2014-2020, για το Δεκέμβριο, δεν υπάρχει πλέον στην ιστοσελίδα του Υπουργείου, αμέλεια ή λόγοι α-διαφάνειας ενημέρωσης του κοινού, ένα είναι σίγουρο ότι είναι δύσκολο να βγουν τα οριστικά συμπεράσματα, και προκαλούμε την ηγεσία του Υπουργείου Οικονομίας και οικονομικών να αναρτήσει ξανά τα σχετικά στοιχεία.

2ο Οι υπερδεσμεύσεις, εφόσον δεν οδήγησαν σε ολοκληρωμένα και λειτουργικά έργα έως της 31 Δεκεμβρίου 2023 (περίοδος επιλεξιμότητας), ή οδήγησαν σε έργα που δεν είναι επιλέξιμα στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, όπως αναλύεται παρακάτω, είναι σίγουρο ότι θα δημιουργήσουν πρόβλημα ρευστότητας στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων.

Επακόλουθο αυτού είναι να προκληθούν είτε καθυστερήσεις πληρωμών για το κλείσιμο των επιλέξιμων έργων ή μη πληρωμές έργων, που θα μείνουν τελικά στον «αέρα» επειδή δεν θα είναι επιλέξιμα.

Για να το πούμε απλά, με τις υπερδεσμεύσεις …. άπλωσαν τα πόδια παραπάνω από το πάπλωμα.

Δεν γνωρίζουμε αν αυτό έγινε από άγχος για απορρόφηση, ή από μικροπολιτική λογική για να μείνουν όλοι ευχαριστημένοι, το συμπέρασμα είναι ένα: εντάχθηκαν και συμβασιοποιήθηκαν πολλά έργα που τώρα κινδυνεύουν να μείνουν μισά και δυστυχώς με μισά έργα ανάπτυξη δεν μπορεί να έρθει…

3ο Η υπερβολικά μεγάλη υπερδέσμευση του Προγράμματος που ξεπερνά την μέχρι σήμερα αποδεκτή και δημοσιονομικά ασφαλή υπερδέσμευση του ~110% στις εντάξεις αποτελεί και το σοβαρότερο πρόβλημα καθώς πλήττει την αξιοπιστία του ΕΣΠΑ ως προς την ορθή υλοποίηση του και τη δυνατότητα πλήρους εκτέλεσης πληρωμών.

Ως κοινή πρακτική, οι λελογισμένες υπερδεσμεύσεις, αποτελούν μαξιλάρι για το ΕΣΠΑ της επόμενης Προγραμματικής Περιόδου 2021-2027, διασφαλίζοντας τόσο την άμεση έναρξη υλοποίησης έργων, την απορρόφηση των προκαταβολών του επόμενου ΕΣΠΑ, αλλά κυρίως αποσοβούν τον κίνδυνο μη απορρόφησης κονδυλίων στο ΕΣΠΑ που κλείνει.

Οι υπερδεσμεύσεις αυτές γίνονται σε κοινή συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της Εταιρικής σχέσης του ΕΣΠΑ, τόσο για τα ενταγμένα έργα όσο και για τα συνεχιζόμενα έργα της επόμενης περιόδου και της κάθε κατηγορίας έργα (γέφυρες phasing, κλπ).

Όμως στο κλείσιμο του τρέχοντος ΕΣΠΑ οι υπερδεσμεύσεις στα ενταγμένα έργα ανέρχονται στο τέλος Νοεμβρίου στο 161% και στις συμβάσεις – και αυτό είναι το πιο σοβαρό- στο 136% (χωρίς το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης – ΠΑΑ).

Το κενό χρηματοδότησης δηλαδή ως προς τις εντάξεις του ΕΣΠΑ 2014-2020 είναι 14,3 δις ευρώ € και ως προς τις συμβάσεις είναι 8,4 δις ευρώ.

Αν σε αυτά προστεθεί και η υπερδέσμευση στις συμβάσεις του ΠΑΑ που είναι ~1 δις ευρώ €, τότε καταλαβαίνει κανείς ότι το χρηματοδοτικό κενό των ~9,5 δις ευρώ € που είναι συμβασιοποιημένο είναι πολύ δύσκολο να καλυφθεί από εθνικούς πόρους δημιουργώντας έτσι ένα τεράστιο χρηματοδοτικό κενό.

Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος της υπερδέσμευσης, αρκεί να πούμε ότι αυτή αφορά το 55% του νέου ΕΣΠΑ ως προς τα ενταγμένα έργα και το 36% ως προς τις συμβάσεις.
Με το δεδομένο ότι είναι σε εξέλιξη ταυτόχρονα το νέο ΕΣΠΑ, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και κυρίως το Ταμείο Ανάκαμψης, που απαιτούν επίσης ρευστότητα στο ΠΔΕ για να τρέξουν, μπαίνει το ερώτημα αν κανείς στο αρμόδιο Υπουργείο κάθισε να κάνει «λογαριασμό».

Δυστυχώς πίσω από αυτό το κενό χρηματοδότησης, που σε πολλές περιπτώσεις έχει ήδη μετατραπεί και σε στάση πληρωμών, βρίσκονται επιχειρήσεις που έχουν ξεκινήσει τα επενδυτικά τους προγράμματα, έχουν κάνει πληρωμές και περιμένουν με αγωνία την αποπληρωμή από το ΕΣΠΑ.

Υπάρχουν εργολήπτες που τρέχουν έργα και περιμένουν να πληρωθούν.

Υπάρχουν αγρότες που έχουν εγκριθεί τα σχέδια τους και δεν μπορούν να ξεκινήσουν.

Υπάρχουν επιχειρήσεις που περιμένουν τον αναπτυξιακό νόμο και νέοι αγρότες και επιστήμονες που περιμένουν αξιολογήσεις των προτάσεων τους για πάνω από ένα χρόνο.

Κάπως έτσι το πιο αξιόπιστο αναπτυξιακό εργαλείο της Χώρας, το ΕΣΠΑ, κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία του ως προς τις πληρωμές και την αποτελεσματικότητα του ως προς το μεγάλο ζητούμενο που είναι η ανάπτυξη.

Η Γεωργία Ζεμπιλιάδου είναι Τέως Ειδική Γραμματέας ΕΣΠΑ