«Θωρηκτό Αβέρωφ»: 1911-2011

της "δικής μας" Έλενας Φιντιάνη από το zougla.gr

Η γενιά που έζησε την εθνική ταπείνωση του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 είδε πάλι την αναγέννηση της εθνικής έξαρσης μετά το κίνημα στο Γουδή, το 1909, στις εξαγγελίες για ριζική αναδιοργάνωση του κρατικού μηχανισμού. Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό διέθετε τότε μόλις τρία γαλλικά θωρηκτά, που είχαν κατασκευαστεί το 1889, και λίγα ακόμη απαρχαιωμένα τορπιλοβόλα. Τα σκάφη αυτά υπηρετούσαν σε έναν στόλο που η ανάγκη να ενισχυθεί και να εκσυγχρονιστεί ήταν φανερή σε όλους.

To "Θωρηκτό Αβέρωφ" όπως είναι σήμερα

Το πρόγραμμα των εξοπλισμών που έβαζε μπρος η κυβέρνηση έδινε προτεραιότητα στο Πολεμικό Ναυτικό.

Πρώτος στόχος του στρατιωτικού συνδέσμου που κατατέθηκε στη Βουλή από την κυβέρνηση Μαυρομιχάλη ήταν η απόκτηση ενός νέου θωρηκτού τουλάχιστον 10.000 τόνων και 8 τορπιλοβόλων των 150 τόνων.

Αυτές τις προδιαγραφές κάλυπτε το υπό κατασκευή στα ναυπηγεία του Λιβόρνο θωρηκτό, το οποίο η ελληνική κυβέρνηση έσπευσε να κλείσει, προλαβαίνοντας και την αντιπροσφορά της Τουρκίας.
Η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη, εκμεταλλευόμενη το γεγονός, αλλά και τη δυνατότητα που της έδινε η ευεργεσία του Γ. Αβέρωφ να καταβάλει ως προκαταβολή το 1/3 της αξίας του πλοίου (!), προχώρησε στην απόκτηση του θωρηκτού, για την αποπληρωμή του οποίου συνέβαλε το Ταμείο Εθνικού Στόλου αλλά και δάνειο που πήρε για τον σκοπό αυτό η Ελλάδα.

Με την αγορά αυτή και με μερικά ακόμη μέτρα εκσυγχρονισμού, η Ελλάδα θα αποκτούσε σχετική υπεροπλία απέναντι στον Τουρκικό Στόλο, που υπερτερούσε αριθμητικά σε μεγάλα σκάφη.

Το πλοίο αποτελεί ένα τεχνολογικό θαύμα της εποχής, με ισχύ πυρός από τα αγγλικά πυροβόλα των 190 και 234 χιλιοστών τύπου ARMSTRONG και κινητήρες ιταλικής κατασκευής των 19.000 ίππων, με δύο συγκροτήματα τετρακύλινδρων παλινδρομικών μηχανών, γερμανικές γεννήτριες και γαλλικούς, 22 τον αριθμό, υδραυλωτούς λέβητες τύπου Belleville.

Φωτογραφία πληρώματος στο πρόστεγο

Η μέγιστη ταχύτητα του 10.200 τόνων θωρηκτού έφθανε τους 23 κόμβους και με βάση τις τελευταίες εγγραφές η μέγιστη ακτίνα δράσης άγγιζε τα 2.480 ναυτικά μίλια.

Τελικά, το πλοίο, που καθελκύστηκε στις 12 Μαρτίου του 1910, κατέπλευσε περίπου ενάμιση χρόνο αργότερα στο Φάληρο, όπου το πλήθος το υποδέχθηκε ως καμάρι του στόλου στις 11 Σεπτεμβρίου του 1911.

Το επιβλητικό πλοίο με τα 140 μέτρα μήκος και τα 21 πλάτος, που εδύνατο να μεταφέρει 1.200 άτομα πλήρωμα σε καιρό πολέμου (670 σε καιρό ειρήνης), έγινε το μοναδικό θέμα συζήτησης, ενώ το ερώτημα για τις δυνατότητές του στη μάχη έμελλε να απαντηθεί με τον καλύτερο τρόπο στις ναυμαχίες του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ:

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Ο «Αβέρωφ» ήταν εκείνη την εποχή το πιο σύγχρονο και ισχυρό πλοίο στην Aνατολική Μεσόγειο.
Το πλοίο πήρε μέρος στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο ως ναυαρχίδα του Στόλου, υπό τον υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Κυβερνήτης του πλοίου ήταν ο πλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης.

Το «Γ. Αβέρωφ» υπό τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη απέπλευσε με προορισμό τα Δαρδανέλια τον Οκτώβριο του 1912 και ετέθη επικεφαλής του Στόλου του Αιγαίου.

Ναυτικό σήμα του Ναύαρχου Κουντουριώτη κατά τον πλου για τα Δαρδανέλια

Θυμίζουμε πως ο ηλικίας 57 ετών, τότε πλοίαρχος Κουντουριώτης φαινόταν ότι συγκέντρωνε όλα τα ηγετικά χαρίσματα για να οδηγήσει τον Στόλο στη νίκη και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τού ανέθεσε την αρχηγία, προάγοντάς τον σε υποναύαρχο, όπως αναφέρει σε σχετικό του σημείωμα το Πολεμικό Ναυτικό, που εξηγεί πως «το σχέδιο του Ναυτικού για την περίπτωση πολέμου με την Τουρκία ήταν ο αποκλεισμός του Τουρκικού Στόλου στα Δαρδανέλια. Ο Κουντουριώτης κατάλαβε ότι, για να είναι ο αποκλεισμός αποτελεσματικός, θα έπρεπε η βάση του Ελληνικού Στόλου να βρίσκεται κοντά στα Στενά, πράγμα που δεν ίσχυε για τη βάση των Ωρεών, στη Βόρειο Εύβοια, που είχε επιλεγεί αρχικά. Αλλάζοντας τα σχέδια του Επιτελείου, αποφάσισε πως ο όρμος του Μούδρου στη Λήμνο θα ήταν το ιδανικό μέρος για την περίσταση».

Οι επιτυχίες του γράφονται με χρυσά γράμματα στην Ιστορία και συγκινούν τους Έλληνες που διαβάζουν για τις διαδοχικές νίκες του θωρηκτού.

Το «Αβέρωφ» συμμετείχε στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913), έφτασε νικηφόρα στο Άγιον Όρος και συνέχισε νικηφόρα στις ναυμαχίες των νησιών του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Άγ. Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος).

Ενάντια στον Οθωμανικό Στόλο, το θωρηκτό αξιοποίησε την ανώτερη ταχύτητά του και το μέγιστο του βεληνεκούς των πυροβόλων του, αποσπάστηκε από τον υπόλοιπο Ελληνικό Στόλο και αναλαμβάνοντας αυτόνομη δράση έτρεψε τον εχθρικό στόλο σε φυγή καταδιώκοντάς τον.

Η τακτική του Κουντουριώτη έδωσε τη νίκη και τον αδιαμφισβήτητο έλεγχο του Αιγαίου στην Ελλάδα και μετέβαλε πλοίο και ναύαρχο σε ζωντανούς μύθους. Για τους Έλληνες ήταν ο «Τυχερός μπάρμπα-Γιώργος», ενώ για τους Τούρκους «Το Διαβολοβάπορο» (Σεϊτάν παπόρ).

Στη σύγκρουση με τον Τουρκικό Στόλο ο ναύαρχος Π. Κουντουριώτης εξέπεμψε το ιστορικό σήμα:
«Με τη δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς την νίκην εναντίον του εχθρού του Γένους».

Μετά τις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, οι Τούρκοι εγκαταλείπουν οριστικά τις σκέψεις για έξοδο στο Αιγαίο.

Α` ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Εμμανουήλ Παυλίδης 1941-1944

Η καθυστερημένη είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο δεν παρείχε στον Ελληνικό Στόλο, και στο θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» ειδικότερα, σημαντικές ευκαιρίες συμμετοχής σε ζωτικές ναυτικές επιχειρήσεις μέχρι το τέλος του πολέμου, το 1918.

Ωστόσο, το θωρηκτό θα ακολουθήσει τον ένδοξο δρόμο του και στο τέλος του Α’ Παγκόσμιου θα βρεθεί με υψωμένη τη γαλανόλευκη στην Κωνσταντινούπολη.

Η ύψωση της ελληνικής σημαίας αποτέλεσαν τη δικαίωση του θάρρους και της αυταπάρνησης του Ελληνικού Πολεμικού Στόλου στον αγώνα για εθνική ολοκλήρωση, σύμβολο πλέον ναυτικής τόλμης και ηρωισμού, διεγείροντας τη συλλογική φαντασία και τα οράματα του Ελληνισμού.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Το πλοίο όμως θα ξαναβρεθεί στα Μικρασιατικά παράλια με μία άλλου τύπου αποστολή στην καταστροφή του ’22.

Η κύρια προσφορά του ήταν η μεταφορά στρατιωτών και η κάλυψη των αποβατικών επιχειρήσεων στην Ανατολική Θράκη.

Το 1926 το θωρηκτό αναβαθμίστηκε, για να ανταποκρίνεται στις καινούργιες απαιτήσεις, κυρίως με την προσθήκη αντιαεροπορικών πυροβόλων και τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων του.

Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Με την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» τέθηκε και πάλι επικεφαλής, ως ναυαρχίδα του Ελληνικού Πολεμικού Στόλου.

Το ιστορικό θωρηκτό "Γ. Αβέρωφ""

Μετά ωστόσο τη κατάρρευση του μετώπου, τον Απρίλιο του 1941, το Υπουργείο Ναυτικών διέταξε την αυτοβύθιση του θωρηκτού, προκειμένου να μην περιέλθει στα χέρια του εχθρού.

Το τέλος όμως του πλοίου δεν θα γραφτεί με μελανές σελίδες.

Στον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο το θωρηκτό αποδημεί στην Αλεξάνδρεια μαζί με τον υπόλοιπο Στόλο,
και από εκεί στη μακρινή Βομβάη, όπου και περιπολεί στον Ινδικό Ωκεανό, με αποστολή την προστασία νηοπομπών, που κατευθύνονταν από τη Βομβάη στο Άντεν.

Στο τέλος του 1942 το «Γ. Αβέρωφ» κατέπλευσε στο Πορτ Σάιντ, όπου συμμετείχε σε αποστολές προστασίας λιμένων.

Με την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 1944 και ύστερα από απουσία τριάμισι ετών, ο ένδοξος «Γ. Αβέρωφ» επέστρεφε στις 16 Οκτωβρίου το απόγευμα στην Ελλάδα, αγκυροβολώντας πανηγυρικά στο φαληρικό όρμο.

Το τέλος της ένδοξης πορείας

Το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» θα επιστρέψει στην Ελλάδα στις 17 Οκτωβρίου του 1944. Ο κόσμος, συγκινημένος στην προβλήτα, βλέπει στο κατάστρωμα την ελληνική κυβέρνηση.

Κάτοψη του θωρηκτού

Το θωρηκτό όμως είχε πλέον αρχίσει να γερνάει. Έτσι το 1952 παροπλίζεται και από το 1956 έως το 1983 βρίσκεται στον Πόρο.

Ούτε ο χρόνος όμως κατάφερε να δαμάσει το «Αβέρωφ» και να θαμπώσει τη λάμψη του.

Το ιστορικό πλοίο θα ρυμουλκηθεί ένα χρόνο αργότερα, το 1984, στο Φάληρο, κοντά στο σημείο όπου έγραψε ιστορικές σελίδες και θα δέσει για πάντα, ώστε να αρχίσουν οι εργασίες αποκατάστασης του πλοίου και του οπλισμού του που συνολικά πλέον περιλαμβάνει 2 δίδυμους πύργους ARMSTRONG των 234 mm, 2 δίδυμους πύργους ARMSTRONG των 190 mm, 8 πυροβόλα των 76 mm, 4 αντιαεροπορικά των 76 mm, 6 αντιαεροπορικά των 37 mm και 3 τορπιλοσωλήνες.

Το κόστος βέβαια για την αποκατάσταση αυτού του μνημείου είναι τεράστιο.

ΣΗΜΕΡΑ

Είναι ζήτημα εάν στην παγκόσμια ιστορία του πολεμικού ναυτικού θα μπορούσαμε να συναντήσουμε άλλο πολεμικό πλοίο που να συνδέθηκε για σχεδόν μισό αιώνα με την ιστορία και τα πεπρωμένα ενός έθνους.

Το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ», μοναδική ίσως εξαίρεση, μαζί με την προσωπικότητα και το πατριωτικό ήθος του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με τη διαμόρφωση ιστορικών γεγονότων εθνικής εμβέλειας χωρίς ουδέποτε να γνωρίσει την ήττα και την ατίμωση.

Άγημα έπαρσης σημαίας

Ακόμα και μετά τον ειρηνικό επίλογο της πολεμικής του δράσης, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ψυχή του «Μπάρμπα Γιώργη» εξακολουθούσε να παραμένει ζωντανή, έτοιμη για την τελευταία μάχη.

Το 1983, ύστερα από αρκετές περιπέτειες, το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε τη γενναία απόφαση να επισκευάσει το «Γ. Αβέρωφ» και να ανακηρύξει το θωρηκτό εθνικό κειμήλιο, παρακαταθήκη ιστορικής μνήμης και διδαχής.

Ο έρανος που προκήρυξε το Πολεμικό Ναυτικό, προκειμένου να συμβάλει στα έξοδα αποκατάστασης του πλοίου, είχε εξαιρετικά αποτελέσματα, απόδειξη του ισχυρού συμβολισμού που το θωρηκτό είχε εδραιώσει για δεκαετίες στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων.

Ως «πλοίο εν ενεργεία», το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» στέκεται σήμερα αγέρωχο, φωτεινό σύμβολο της ελληνικής ναυτοσύνης και του πολεμικού ηρωισμού.

Η τελευταία μάχη, η μάχη με την ιστορική μνήμη, έχει πια κερδηθεί.
Διατελέσαντες Κυβερνήτες στο Θ/Κ Αβέρωφ (1990-σήμερα)

Αντιπλοίαρχος Π.Ν. Π. Κουντουριώτης 01-06-1990 - 1991
Πλοίαρχος Π.Ν. Ν. Κρέμος 1991 - 17-01-1993
Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. Γ. Σκέντζος 18-01-1993 -05-02-1994
Αντιπλοίαρχος Π.Ν. Ι. Πετριτσόπουλος 05-02-1994 - 01-08-1995
Αρχιπλοίαρχος Α. Δήμιτσας 02-08-1995 - 01-09-2005
Υποναύαρχος Π.Ν. Π. Κυρίτσης Σπυρομήλιος 02-09-2005 - 30-05-2008
Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. Ε.Γαβαλάς 31-05-2008 - 14-06-2010
Υποναύαρχος Π.Ν. Α. Παναγόπουλος 15-06-2010 - 25-08-2010
Πλοίαρχος Π.Ν. Σ. Χαραλαμπόπουλος 26-08-2010 - σήμερα

ΠΛΩΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να μετατρέψει το ιστορικό σκάφος σε πλωτό μουσείο και το μετέφερε στο Παλαιό Φάληρο.

Σήμερα το πλοίο-μουσείο «Γ. Αβέρωφ» αποτελεί μνημείο που τιμά αυτούς που υπηρέτησαν και έπεσαν στη διάρκεια της ένδοξης ιστορίας του.

Το θωρηκτό "Γ. Αβέρωφ" αποτελεί πλέον μουσείο

Συνάμα διατηρεί ζωντανά τα μη-απτά ανθρώπινα αποθέματα, όπως η κληρονομιά των θαλασσών, η σημασία των θαλασσίων μεταφορών και η ελκυστικότητα του ναυτικού επαγγέλματος, στο οποίο η αξιοπρέπεια, το ήθος και η δημοκρατική αντίληψη είναι κοινός τόπος συνάντησης όλων των ναυτικών.

Το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» αποτελεί εδώ και χρόνια μια δραστήρια εκπαιδευτική κοινότητα με καθημερινές επισκέψεις σχολείων, ιδρυμάτων, οργανισμών, καθώς και πλήθους ιδιωτών.

Με τις επισκέψεις αυτές πραγματοποιείται και η δεύτερη πτυχή του οράματος του δωρητή-ευεργέτη,
που ήθελε το πλοίο, παράλληλα με τον εθνικό του σκοπό, να εκπληρώνει και εκπαιδευτική αποστολή.

Το πλοίο-μουσείο βρίσκεται στο Τροκαντερό και ώρες επισκέψεων είναι Δευτέρα έως Παρασκευή 09.00 -13.00 και Δευτέρα – Τετάρτη – Παρασκευή 18.00 - 20.00, Σάββατο – Κυριακή και αργίες 10.00 - 14.00 και 18.00 - 20.00 από Ιούνιο έως Σεπτέμβριο.

Από Οκτώβριο – Μάιο, το ωράριο είναι 10.00 - 16.00 Δευτέρα έως Κυριακή, με κόστος 2 ευρώ και 1,50 για μαθητές (τηλ. 210-9888211).

Το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» εκπληρώνει την εκπαιδευτική αποστολή του και μέσω σταθερών εκπαιδευτικών προγραμμάτων που απευθύνονται σε μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με αντίστοιχους τίτλους:

«Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ» και «Το Γ. Αβέρωφ στο πλήρωμα του χρόνου» και με εκπαιδευτικά φυλλάδια για παιδιά Δημοτικού και Γυμνασίου-Λυκείου.

ΕΠΕΤΕΙΑΚΕΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ

• Υποβολή σύμβασης αγοράς: 30 Νοεμβρίου 1909
• Καθέλκυση: 12 Μαρτίου 1910
• Ύψωση σημαίας: 16 Μαΐου 1911
• Άφιξη στην Ελλάδα: 1 Σεπτεμβρίου 1911
• Ναυμαχίες Έλλης-Λήμνου: 3 Δεκεμβρίου 1912 – 5 Ιανουαρίου 1913