Η επαναστατική Δύναμη των Πολιτών ή Η άλλη νίκη της Δημοκρατίας

του Νίκου Τσιουκαρδάνη
«…Το όνομά του, επειδή δε ζούμε στηριγμένοι πάνω στους λίγους παρά στους περισσότερους, είναι κυριαρχία του δήμου, δημοκρατία…».

Περικλέους Επιτάφιος (μετάφραση Ι.Θ. Κακριδή).

Φίλες και φίλοι,

το ανοιχτό, αντικειμενικό και απροκατάληπτο Δημοψήφισμα της 4^ης Ιουλίου στο Βελβεντό, έπειτα από την ουσιαστική Λαϊκή Συνέλευση των δημοτών της 25^ης Ιουνίου για την αποσαφήνιση της περαιτέρω πορείας, είχε ως αποτέλεσμα ένα βροντερό ΟΧΙ! Ένα βροντερό ΟΧΙ σε ποσοστό 95,64% των πολιτών, ξεπερνώντας κάθε προσδοκία. Το μήνυμα στάλθηκε. Οι πολίτες ψήφισαν ΟΧΙ στη συνένωση του Δήμου μας, αποστομώνοντας οριστικά όλους όσους είχαν ακόμη αμφιβολίες για την ενότητα, την ομοψυχία, την πίστη και την προοπτική της Κοινωνίας των Πολιτών του Δήμου Βελβεντού. Το Βελβεντό, με το Δημοψήφισμα της 4^ης Ιουλίου, διακήρυξε πανηγυρικά την πλήρη αποχή του από τις διπλές (ή μήπως και εθνικές, άρα τριπλές;) αυτοδιοικητικές(!) εκλογές του Νοέμβρη.

Κάτι, λοιπόν, που όφειλε να είχε κάνει η Κυβέρνηση, δηλαδή να δώσει την ευκαιρία στις τοπικές κοινωνίες να αποφασίσουν οι ίδιες για την τύχη τους και, σε κάθε περίπτωση, να θέσει το τελικό σχέδιο «Καλλικράτης», όχι σε προσχηματική διαβούλευση, αλλά στην κρίση του ίδιου του λαού, το αποφάσισε και το πραγματοποίησε η Συνέλευση των δημοτών του Βελβεντού. Ενεργοποιήσαμε τη δυνατότητα του Δημοψηφίσματος γιατί πιστεύουμε ότι μόνο χάρη σ’ αυτό οι Πολίτες θα είχαν την ευκαιρία να εκφραστούν καθολικά για το θέμα της συνένωσης, πράγμα το οποίο τα πολιτικά κόμματα είχαν αποφύγει να φέρουν σε ουσιαστική δημόσια συζήτηση. Η στάση τους αυτή ήταν και είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς εννοούν τη δημοκρατία και τη λαϊκή συμμετοχή για την οποία κόπτονται.

Αντί άλλων σχολίων, παρουσιάζουμε σήμερα ένα παράδειγμα που αφορά την Επανάσταση των πολιτών. Όταν οι πολίτες ψηφίζουν λευκό ή - όπως στο Βελβεντό - δεν ψηφίζουν καθόλου, αν θέλετε… Το παράδειγμα αναφέρεται σε ένα μυθιστόρημα, στο «Περί φωτίσεως».

Παραδόξως, είναι σαν να γράφτηκε για το Βελβεντό, μόλις χθες…

Απολαύστε το…

Πριν από μια δεκαετία περίπου, κυκλοφόρησε το «Περί τυφλότητος» του Χοσέ ή Ζοζέ Σαραμάγκου, ενός κορυφαίου Πορτογάλου πεζογράφου, ποιητή και νομπελίστα, που έχασε πριν λίγες μέρες τον αγώνα για τη ζωή στα 87 του χρόνια. Είναι ένα αλληγορικό μυθιστόρημα για τους κατοίκους μιας πόλης που σταδιακά, ο ένας μετά τον άλλον, χάνουν το φως τους για να δουν την αλήθεια, πέρα από τις φυλετικές διακρίσεις, τις επαγγελματικές και κοινωνικές τάξεις, τις σχέσεις με την εξουσία, ακόμα και τις σεξουαλικές συμπεριφορές.

Στον αντίποδά του, πριν από λίγα χρόνια, το 2006, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» το «Περί φωτίσεως», ένα μυθιστόρημα στοχαστικό και επίκαιρο, που κάλλιστα μπορεί να διαβαστεί και ως δοκίμιο και να δώσει «μαθήματα» - αν και ο Σαραμάγκου ποτέ δεν ήθελε να είναι στρατευμένος ή διδακτικός - στους απανταχού κυβερνώντες και στους ψηφοφόρους τους.

Πρόκειται για μια καυστική και πικρή αλληγορία για την κρίση των σύγχρονων δημοκρατιών. Ξεκινά, όπως όλα σχεδόν τα μυθιστορήματα του Σαραμάγκου, με ένα παράδοξο και εκπληκτικό επεισόδιο. Το «Περί φωτίσεως» αρχίζει λοιπόν, με τη διεξαγωγή εκλογών στην πρωτεύουσα μιας χώρας που δεν κατονομάζεται, όπου οι πολίτες ψηφίζουν λευκό στις εκλογές. Από την καταμέτρηση των ψήφων στην πρωτεύουσα δεν υπερισχύει κάποιο κόμμα της δεξιάς ή της αριστεράς, αλλά πρώτη δύναμη αναδεικνύεται το λευκό, με ποσοστό περίπου 74%. Οι εκλογές επαναλαμβάνονται την επόμενη Κυριακή και το λευκό ξεπερνά το 82%. Η κυβέρνηση δεν αποδέχεται το αποτέλεσμα των εκλογών, υποψιάζεται την ύπαρξη διεθνούς συνωμοσίας και επιβάλλει έκτακτη νομοθεσία...

Κενό εξουσίας αρχίζει να διαφαίνεται και σε μια κρίση πανικού τα δύο μεγάλα κόμματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες υπηρεσίες εγκαταλείπουν την πόλη και καταστρώνουν αστυνομικά σχέδια για να ανακαλύψουν τον υποκινητή της λευκής ψήφου. Μια έκπληξη, όμως, περιμένει τους κρατούντες: ο πληθυσμός της πόλης αφυπνίζεται, «φωτίζεται» και ανακαλύπτει εξαρχής τις αξίες της αλληλεγγύης, της προσωπικής ευθύνης, της αλληλοβοήθειας. Το κράτος, ωστόσο, δεν έχει πει ακόμα την τελευταία λέξη...

Σε παλαιότερη συνέντευξή του στην «El Pais» ο νομπελίστας συγγραφέας τονίζει ότι ένα εκλογικό αποτέλεσμα στο οποίο θα κυριαρχεί η λευκή ψήφος είναι αν όχι ανέφικτο, τουλάχιστον εξωπραγματικό. Παραδέχεται ότι η άποψή του είναι προκλητική, ωστόσο «η λευκή ψήφος έχει τη δύναμη μιας βόμβας για το δημοκρατικό σύστημα, όχι για να το καταστρέψουμε, αλλά για να το αναμορφώσουμε και να το ανανεώσουμε». Το λευκό κατά την άποψή του ισοδυναμεί με μια επανάσταση, μια επανάσταση των πολιτών, η μόνη που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.

Η δημοκρατία, σήμερα, υπογραμμίζει, δεν μπορεί να εγγυηθεί την κοινωνική δικαιοσύνη, τη δίκαιη κατανομή των αγαθών. «Το δημοκρατικό σύστημα είναι δέσμιο των τύπων, δεν μπορεί να πάει πέρα από αυτούς, στερείται ουσίας. Η δημοκρατία στην οποία αναφέρεται η αφήγησή μου είναι τυπικά άψογη, αλλά στην πραγματικότητα είναι περιορισμένη, εξαρτημένη, ακρωτηριασμένη. Από ποιο πράγμα; Από το γεγονός ότι οι εκλογείς κάθε τέσσερα χρόνια καλούνται να αντικαταστήσουν μια κυβέρνηση με μιαν άλλη, αλλά αυτό που στην πραγματικότητα δεν αλλάζει ποτέ, αυτό που οι πολίτες δεν μπορούν να επηρεάσουν, είναι η διαπλοκή ανάμεσα σε οικονομική εξουσία και πολιτική εξουσία. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε η αγορά εξουσιάζει την πολιτική. Και στον πολίτη εκλογέα δεν απομένει παρά να νομιμοποιεί αυτό το σύστημα. Εκτός εάν, όπως συμβαίνει στο μυθιστόρημα, αποφασίσει να αξιοποιήσει μιαν από τις δυνατότητες που θεωρητικά του προσφέρονται: να ψηφίσει λευκό. Αλλά η πολιτική εξουσία δεν αποδέχεται αυτή τη λύση...

Αυτό που σήμερα χρειαζόμαστε δεν είναι μια δημοκρατία των τύπων, μια απλή εναλλαγή κυβερνήσεων στην εξουσία, αλλά μια δημοκρατία ουσίας. Θεωρεί ότι η δημοκρατία είναι το μικρότερο κακό, μόνον που έπρεπε να προσπαθεί να γίνει όλο και καλύτερη. Αντιθέτως όμως δεν το κάνει».

Είναι αλήθεια ότι, μετά το εντυπωσιακό αποτέλεσμα των εκλογών και όσα ακολουθούν, η πόλη, που εγκαταλείφθηκε από τις αρχές και ετέθη υπό πολιορκία, συνεχίζει να ζει με τρόπο απίστευτα αρμονικό. Αλλά ο Ζοζέ Σαραμάγκου είναι συγγραφέας και του επιτρέπεται να φανταστεί μια διαφορετική πραγματικότητα. Και να δώσει και στον αναγνώστη τη δυνατότητα να τη φανταστεί. Αυτό είναι που τον ενδιαφέρει.

Γι' αυτό συμβουλεύει πάντα να σεβόμαστε τους γέρους και ποτέ να μην τους θεωρούμε ξοφλημένους. Όσο είναι ζωντανός, ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει πολλά πράγματα.

Μπορεί να έχει παρέλθει ο καιρός των επαναστάσεων, όμως αρχίζει σιγά σιγά η ώρα των εξεγέρσεων υπό οποιαδήποτε μορφή (διεκδίκηση δικαιωμάτων μέσω δημοψηφισμάτων, πολιτική ανυπακοή, αντιπολεμικά συλλαλητήρια, εμφάνιση κινημάτων κοινωνικής αμφισβήτησης κ.ά.).

            Αν υπάρχει κάποια ελπίδα για το μέλλον της ανθρωπότητας είναι αυτή η ώρα των εξεγέρσεων (οι οποίες οφείλουν να έχουν πολιτικές αντιπροτάσεις) και όχι τόσο η διπλωματική ικανότητα. Το «ΟΧΙ» των Βελβεντινών δεν είναι αμυντικό, είναι εξεγερτικό και πιθανώς να οχλήσει τα πάσης φύσεως συμφέροντα και την αδιαφορία ορισμένων, είτε στο Βελβεντό διαβιούν είτε στην Κοζάνη είτε στην Αθήνα. Είναι δυνατόν να μας συστήνει κάποιος τρίτος τι είναι καλό και τι όχι; Απαιτείται – λεν οι ιθύνοντες, πολιτικοί ή πολιτικάντηδες συνήθως – ψυχραιμία, νηφαλιότητα, αξιολόγηση, ρεαλισμός και όχι ανέξοδες πατριωτικές κορόνες και συναισθηματικές φορτίσεις. Μπα, τι λέτε;

Φίλες και φίλοι, οι εξουσίες μόνο τότε θορυβούνται και οπισθοχωρούν και ανησυχούν, όταν συναντούν αντίσταση, όταν συνειδητοποιούν ότι τα βασανιστήρια και τα βάσανα στα οποία αυτές επιδίδονται χωρίς αισχύνη μπορούν να προκληθούν και από τους κατεχόμενους.

Ξεχνάμε άπαντες ότι τα «ταραχοποιά» στοιχεία δεν είναι εγγενή των κοινωνιών αλλά προϊόντα αυθαιρεσιών και της τυραννικότητας της εξουσίας…

Ετσι, και οι εξεγερμένοι του Βελβεντού, δεν στέλνουμε κανένα μήνυμα. Το μήνυμά μας είναι η εξέγερση. «Το μέσο είναι το μήνυμα» όπως έλεγε και ο Μακ Λιούαν.

Δεν μπορούμε ποτέ να πάψουμε να σκεφτόμαστε και να ονειρευόμαστε, όπως δεν μπορούμε και να πάψουμε να αναπνέουμε.

            Σας ευχαριστώ.

Τσιουκαρδάνης Νικόλαος

Πολίτης, δημότης και κάτοικος

του Δήμου Βελβεντού