Είναι μεγάλη η τιμή και η συγκίνηση για μένα να βρίσκομαι απόψε μαζί
σας, να μιλώ για τον Ανδρέα Παπανδρέου, εκατό χρόνια από τη γέννηση του
εδώ σ’ αυτό το νησί, τη Χίο.
Ένας σπουδαίος άνθρωπος, ένας Μεγάλος Έλληνας που κατέκτησε μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι αναμφισβήτητα μια απαράμιλλη ιστορική προσωπικότητα. Ένας ηγέτης από το μέλλον, όπως λέει ο Κώστας Λαλιώτης. Οι αρνητές και οι υβριστές του Ανδρέα Παπανδρέου δεν έχουν καταφέρει να «σβήσουν το άστρο του».
Δεν έχουν καταφέρει να σβήσουν τον αυθεντικό του μύθο και την εγγραφή των προοδευτικών ιδεών του, των δημιουργικών του έργων και των λυτρωτικών πολιτικών του από τη σκέψη, το συναίσθημα και το βίωμα εκατομμυρίων Ελλήνων.
Ο Ανδρέας καταγράφηκεστην ελληνική ψυχή, στη συλλογική μας συνείδηση ως ένας μεγάλος ηγέτης.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι πριν από λίγα χρόνια σε όλες τις Δημοσκοπήσεις, που οι Πολίτες αξιολογούν, κρίνουν και συγκρίνουν όλους τους Πρωθυπουργούς της μεταπολίτευσης, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε μια σαφέστατη υπεροχή παντού σε όλους τους κρίσιμους τομείς.
Η κατάταξή του διαχρονικά στην πρώτη θέσηαπό τον Ελληνικό Λαό είναι η καλύτερη δικαίωση για τον ίδιο και για όλους εμάς που τον πιστέψαμε και τον πιστεύουμε ακόμα.
Ο Ανδρέας ήταν ένα σπάνιο πολιτικό ον. Και με ένα σπάνιο χαρακτηριστικό. Ένας ελεύθερος άνθρωπος.
Ένας ελεύθερος, ανυπότακτος και ανυπόκριτος ηγέτης. Που αναζητούσε διαρκώς υψηλότερους και πλατύτερους ορίζοντες. Που διάβαζε τα γεγονότα πιο νωρίς απ΄όλους μας. Ήταν διορατικός.
Κατά την ψήφισή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, τον Αύγουστο του 1992, προειδοποίησε έγκαιρα για τα προβλήματα της Ευρωζώνης που εμφανίστηκαν δεκαέξι χρόνια μετά.
Στην Ευρωπαϊκή πρόκληση δεν χωράει παρά μόνο μία σθεναρή και θετική απάντηση. Ναι, θα συμμετάσχουμε ενεργά και ισότιμα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Δεν υπάρχει πράγματι εναλλακτική πορεία,
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ απλώς αποτελεί για μας ένα εισιτήριο σε ένα δύσκολο και άνισο αγώνα.»
«… Ο αγώνας είναι άνισος, γιατί στην εκκίνηση είμαστε οι τελευταίοι. Ο αγώνας είναι άνισος, γιατί η συνθήκη του Μάαστριχτ εκφράζει σχεδόν απόλυτα τα συμφέροντα και την οπτική γωνία του πλούσιου Βορρά. Το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης δεν χωράει μέσα στο Μάαστριχτ. Το Μάαστριχτ για μας αποτελεί ένα σταθμό σε μία πορεία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης…».
Παραμένει, βέβαια, πάντα το ερώτημα, σε όλη αυτή την πορεία, εάν πορευόμαστε προς μία «Ευρωπαϊκή Γερμανία» ή προς μία «Γερμανική Ευρώπη».
Προβλέψεις ενός σπουδαίου οικονομολόγου κι ενός μεγάλου ηγέτη, που δυστυχώς επιβεβαιώθηκαν με πικρό τρόπο για όλη την Ευρώπη και για τη χώρα μας.
Μην ξεχνάμε ότι θεωρείται ένα από τα πρώτα ονόματα της συγκεκριμένης επιστήμης. Βιβλία και εργασίες του χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα ως διδακτικό και ερευνητικό υλικό στους μεταπτυχιακούς και μεταδιδακτορικούς φοιτητές των σπουδαιότερων οικονομικών σχολών της Ευρώπης και της Αμερικής.
Η πολιτική του σκέψη, οι ιδέες του Ανδρέα ενέπνευσαν και ένωσαν έναν ολόκληρο λαό. Μια χώρα διχασμένη, μια κοινωνία χωρίς συνοχή.
Μια Ελλάδα που δεν μπορούσε ακόμη να ξεπεράσει τα μετεμφυλιακά σύνδρομα, να επουλώσει τις βαθιές διαχωριστικές γραμμές, ανάμεσα σε νικητές και ηττημένους.
Σχεδίασε και υλοποίησε το πρωτοποριακό κομματικό εγχείρημα του ΠΑΣΟΚ. Μίλησε με θάρρος για σοσιαλισμό στην Ελλάδα, απενοχοποιώντας την πολιτική ιδεολογία από τα τοξικά κατάλοιπα του εμφύλιου σπαραγμού.
Την 3 Σεπτέμβρη του 1974 γεννήθηκε το ΠΑΣΟΚ και κυριάρχησε στην πολιτική ζωή. Επαναστατικό, προοδευτικό, δημοκρατικό, πατριωτικό, το πιο πετυχημένο πολιτικό εγχείρημα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία- Κοινωνική Απελευθέρωση ήταν και είναι οι αρχές μας.
Το ΠΑΣΟΚ πράγματι ένωσετους Έλληνες. Έκλεισετις πληγές της εμφύλιας διαμάχης. Εμπέδωσετη Δημοκρατία.
Το μήνυμα για «Αλλαγή» , ενέπνευσε, κινητοποίησε και τελικά έγινε πράξη κατακτώντας το 1981 την εξουσία.
Μια χούφτα άνθρωποι με τον Ανδρέα έκαναν τομές και ρήξεις με το παλιό, με κατεστημένες αντιλήψεις που κρατούσαν τους μισούς Έλληνες στο περιθώριο.
Έτσι κατάφερε να κάνει μια βαθιά τομή στην πολιτική εξέλιξη της χώρας, τη μεγάλη αλλαγή στην πορεία της.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αποδείχθηκε μεγάλος μεταρρυθμιστής στην Ελλάδα του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα.
Πέτυχε:
– να ξαναδώσει στους Έλληνες την Εθνική τους περηφάνια. Έδωσε ουσιαστικό περιεχόμενο στο μήνυμα «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες»
– να ενώσει τη διχασμένη από τον εμφύλιο ελληνική κοινωνία, και να πετύχει την εθνική συμφιλίωση,
– να δώσει ευκαιρίες ζωής και αξιοπρέπειας στους μη προνομιούχους Έλληνες, στην Ελληνική περιφέρεια και τους αγρότες και ταυτόχρονα ευκαιρίες και δυνατότητες στους νέους ανθρώπους
– να αποκαταστήσει τις τεράστιες αδικίες που βίωνε η μισή κοινωνία λόγω της ιδεολογίας της και του φρονήματός της από τη δεξιά,
– να θεμελιώσει το Κοινωνικό κράτος στη χώρα , να χτίσει το ΕΣΥ, διασφαλίζοντας την κοινωνική συνοχή. Γιατί, όπως έλεγε κι ο ίδιος, «το Κοινωνικό Κράτοςδεν χαρίζεται, με αγώνα κερδίζεται».
– την εμβάθυνση της δημοκρατίας , την αποκέντρωση, τη δημιουργία θεσμών για ένα λειτουργικό και σύγχρονο κράτος στο πλαίσιο της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας.
Ήταν η βαθιά του γνώση και η έμφυτη διορατικότητά του, που του επέτρεπαννα βλέπει πάνω από τη σκακιέρα, να χαράσσει εθνική στρατηγική, να εξασφαλίζει τη λαϊκή συναίνεση.
Αρνήθηκε να συμπλεύσει τυχοδιωκτικά με τα ευκαιριακά ρεύματα και τις εφήμερες ιδέες. Είπε στο λαό την αλήθεια, πρώτος, ακόμη και για τη «δολοφονική» απειλή του δημόσιου χρέους. Ήταν ο Αντρέας, αυτός που σε ανύποπτο χρόνο προειδοποίησε «είτε το Έθνος θα εξαφανίσει το χρέος είτε το χρέος θα αφανίσει το Έθνος» στις 2.12.1993.
Στην ίδια ομιλία του στο Υπουργικό Συμβούλιο (2/12/1993)έλεγε όταν η χώρα μας και η οικονομία μας βρισκόταν στα όρια της χρεοκοπίας, μετά από 3 ½ χρόνια διακυβέρνησης της Ν.Δ. με Πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη:
«Η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά της, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια πρώτου μεγέθους κρίση στα οικονομικά του Δημοσίου. Το Ελληνικό Κράτος δεν είχε διαθέσιμα αρκετά χρήματα για τις άμεσες υποχρεώσεις του, που περνούσαν τα 2,5 τρις δρχ τους τελευταίους τρεις μήνες του 1993. Εξασφαλισμένους χρηματικούς πόρους είχε μόλις 450 δις. Τα υπόλοιπα δυο τρις έπρεπε να βρεθούν, με τακτικό και έκτακτο δανεισμό. Ο κρατικός προϋπολογισμός του 1993 είχε πέσει άσχημα έξω.
Οι ευθύνες είχαν ονοματεπώνυμο.
«Η κρίση ήταν το αποκορύφωμα της κάκιστης δημοσιονομικής διαχείρισης των τελευταίων τριών χρόνων. Στα χρόνια αυτά χαρίστηκαν αφειδώς φόροι στους πλούσιους, ενώ για δημαγωγικούς καθαρά λόγους οι δαπάνες του Προϋπολογισμού διογκώθηκαν πέρα από κάθε μέτρο. Τον τελευταίο ιδίως χρόνο, που του έδωσαν προεκλογικό χαρακτήρα, η σπατάλη και ο χαρισμός πήραν τις διαστάσεις οργίου.»
Η ιστορία επαναλήφθηκε το 2004-2009 με τραγικές συνέπειες για τον τόπο. Η ΝΔ μέχρι και σήμερα δεν έχει αναλάβει τις ευθύνες της αντίθετα με κάθε τρόπο προσπαθεί να πείσει τον Ελληνικό λαό ότι για όλα φταίει το κακό ΠΑΣΟΚ.
Τα στοιχεία όμως μιλούν και είναι ατράνταχτα.
Θυμίζω για όσους πάσχουν από επιλεκτική πολιτική αμνησία:
Να θυμίσω ακόμα και κάποια γεγονότα που προσπαθούν ορισμένοι να απαλείψουν από την ιστορική μνήμη.
Τον Νοέμβριο του 1995 με εντολή του Ανδρέα Παπανδρέου, το Υπουργείο Εξωτερικών κατέθεσε γραπτώς και εγκαίρως με την πιο επίσημη και έγκυρη διαδικασία το αίτημα της Ελλάδας προς τη Γερμανική Κυβέρνηση, με τις αξιώσεις της χώρας μας για το «Κατοχικό Δάνειο» και για τις «Πολεμικές Αποζημιώσεις» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτή η απόφαση – εντολή του Ανδρέα Παπανδρέου, ίσως να ήταν η τελευταία μεγάλη απόφασή του με εθνικό, ηθικό, δημοκρατικό και οικονομικό συμβολισμό πριν από την εισαγωγή του στο Ωνάσειο, με κλονισμένη την υγεία του.
Κι αυτή η πρωτοβουλία στις μέρες μας αποτελεί πλέον κεκτημένο για την Ελλάδα σε σχέση με τη διαχρονική διεκδίκηση προς την Γερμανία, για το πολλαπλό ιστορικό χρέος της προς τους Έλληνες.
Την άνοιξη του 1994 αλλά και την επόμενη περίοδο μέχρι το 1995 η Ελλάδα αντιμετώπισε με απόλυτη επιτυχία την οργανωμένη κερδοσκοπική επίθεση εναντίον της Δραχμής.
Ο Ανδρέας Παπανδρέουκαι η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αντιστάθηκεοργανωμένα με σθεναρή στάση και θαυμαστή νηφαλιότητα στα τυχοδιωκτικά παιχνίδια των ξένων και ντόπιων κερδοσκόπων με προεξάρχοντα τον κ. Σόρος.
Στην Ελλάδα ο κ. Σόρος και οι κερδοσκόποι ηττήθηκαν και έχασαν 10δις δολάρια. Αυτά τότε.
Όταν ακούμε τα ονόματα αυτά το μυαλό μας πάει στο σήμερα και στο θέμα των Σκοπίων.
Σήμερα η Κυβέρνηση παρέδωσε όλα τα όπλα που είχε εξασφαλίσει για τη χώρα ο Ανδρέας Παπανδρέου με την ενδιάμεση συμφωνία του 1995 που εξασφάλιζε τη δυνατότητα εξεύρεσης μια ολοκληρωμένης και βιώσιμης λύσης.
Έλεγε χαρακτηριστικά τον Οκτώβριο του 1993 ότι τα Σκόπια θέλουν το όνομα της Μακεδονίας γιατί στόχος τους είναι η δημιουργία ενός «μακεδονικού» κράτους που θα περιλαμβάνει και τη Μακεδονία του Πιρίν και τη Βόρεια Ελλάδα.
«Δεν είναι απλώς ένα θέμα ονόματος, είναι θέμα εθνικού κινδύνου εις χρόνον μακρόν» έλεγε χαρακτηριστικά.
Για τα Βαλκάνια ο Ανδρέας Παπανδρέουείχε επισημάνει τις δυσοίωνες εξελίξεις. Ορόσημο ήταν η απόφαση της Ε.Ε. το 1991-1992 για το διαμελισμό και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας την υιοθέτησε λαθεμένα χωρίς VETO, χωρίς καμιά ασφαλιστική δικλίδα για τα συμφέροντά μας.
Για τις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία, ο ΑΝΔΡΕΑΣ πάντα πίστευε στην ειρήνη, τη φιλία, τη συνεργασία των λαών. Δεν είχε όμως ποτέ ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Πίστευε ότι μεθοδικά η Τουρκία, αμφισβητεί κυριαρχικά δικαιώματά μας στο Αιγαίο και θα προσπαθεί μελλοντικά, με κλιμάκωση πρωτοβουλιών και γεγονότων, να δημιουργήσει προβλήματα στη Θράκη.
Γι’ αυτό ο ΑΝΔΡΕΑΣ θεωρούσε ότι η Ελλάδα και ο Ελληνισμός οφείλουν πάντα να βρίσκονται σε αφύπνιση και ετοιμότητα.
Και καθώς ο πρωθυπουργός επισκέπτεται την Τουρκία, επιτρέψτε μου να πω δυο λόγια.
Με την Τουρκία θέλουμε ειρηνικές σχέσεις φιλίας και συνεργασίας. Αλλά στη βάση του σεβασμού των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των αρχών της καλής γειτονίας.
Η Ελλάδα δεν διεκδικεί τίποτα από κανένα αλλά δεν παραχωρεί και τίποτα απολύτως σε κανένα.
Στο Αιγαίο ούτε γκρίζες ζώνες υπάρχουν ούτε άλλες αμφισβητήσεις. Όλα ρυθμίζονται με τις Συνθήκες και διεθνές δίκαιο.
Μόνο σε αυτή τη βάση έχουν νόημα οι συζητήσεις με την Τουρκία που πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένες. Η προηγούμενη απροετοίμαστη συνάντηση στην Αθήνα, δεν διευκόλυνε σε τίποτα τις διμερείς σχέσεις. Αντίθετα είδαμε κλιμάκωση των προκλήσεων από την πλευρά της Τουρκίας. Φοβάμαι γιατί οι πρώτες ενδείξεις τόσο από τις δηλώσεις του τούρκου εκπροσώπου όσο και από την αιφνιδιαστική επικήρυξη των 8 αξιωματικών δείχνουν ότι κινδυνεύουμε με επανάληψη του ναυαγίου της Αθήνας.
Πέρα από όλα αυτά ο κος Τσίπρας έχει αποδεχτεί να κάνει τα νησιά μας αποθήκη ψυχών προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της Γερμανίας. Έχουν δώσει την δυνατότητα στον Ερντογαν ανά πάσα στιγμή να βουλιάξει τα νησιά.
Με την ευκαιρία θέλω να αναφερθώ στο απαράδεκτο παιχνίδι που γίνεται σε βάρος των νησιών με ευθύνη της κυβέρνησης, με την προσωρινή παράταση του μειωμένου ΦΠΑ. Εμείς απαιτούμε και έχουμε καταθέσει σχετική διάταξη νόμου για την οριστική ακύρωση της αύξησης του ΦΠΑ για συνταγματικούς, Εθνικούς και αναπτυξιακούς λόγους. Με αυτό ακριβώς το σκεπτικό ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε θεσπίσει εξάλλου το μειωμένο ΦΠΑ στα νησιά.
Φίλες και φίλοι,
Ο Ανδρέας Παπανδρέου στοχοποιήθηκε από τους πολιτικούς τους αντιπάλους όσο κανείς ίσως άλλος πολιτικός στη σύγχρονη ιστορία.
Το σχέδιό τους , το βρόμικο 89 , ήταν να εξοντώσουν πολιτικά και ηθικά τον Ανδρέα Παπανδρέου, να λεηλατήσουν τη Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη, να διασπάσουν και να διαλύσουν το ΠΑΣΟΚ.
Βεβαίως, η πολιτική, η ηθική και η δικαστική δικαίωση του Ανδρέα Παπανδρέου έχει κατοχυρωθεί με τις αποφάσεις της Δικαιοσύνης, αλλά και με την ετυμηγορία του Ελληνικού Λαού στις εκλογές του 1993, όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ πήραν 47%.
Δυστυχώς βέβαια μέχρι σήμερα φαίνεται ότι υπάρχουν πρόθυμοι μιμητές που επιχειρούν να στήσουν ένα βρώμικο 2019 αλλά θα πάρουν απάντηση από τον Ελληνικό λαό.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αγαπούσε το λαό. Και ο λαός του το ανταπέδωσε, με μια αγάπη, βαθιά και ανυπόκριτη.
Αυτό το διαχρονικό λαϊκό αίσθημα βρίσκει την αιτία του σε όλα όσα ο Ανδρέας Παπανδρέου εξέφρασε, συμβόλισε και υλοποίησε για αυτόν εδώ τον τόπο.
Γιατί οι πολίτες είδαν στο πρόσωπό του κάτι πολύ περισσότερο από την Ελπίδα. Είδαν τη σιγουριά, την αυτοπεποίθηση, τη γνώση. Γι’ αυτό και του χάρισαν κάτι σημαντικότερο και σπανιότερο κι από αυτήν την αγάπη τους: του χάρισαν την εμπιστοσύνη τους. Τον περιέβαλλαν με την πίστη τους ότι μπορεί να αλλάξει αυτή τη χώρα, να αλλάξει την καθημερινότητά τους. Και δικαιώθηκαν.
Η Ελλάδα του Ανδρέα Παπανδρέου, η Ελλάδα του ΠΑΣΟΚ, του Γιώργου Γεννηματά, της Μελίνας Μερκούρη, ήταν μια Ελλάδα αλλιώτικη, πιο ισχυρή, πιο εξωστρεφής, πιο δυναμική παρά ποτέ στο παρελθόν.
Αποκόπηκε οριστικά από το βαρύ ιστορικό φορτίο της αναιμικής μεταπολεμικής δημοκρατίας, από το Κράτος της Δεξιάς. Εξάλειψε το κοινωνικό περιθώριο, εξίσωσε τους Έλληνες.
Διέλυσε κάθε έννοια διάκρισης, ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις, κοινωνικές καταβολές, φύλο.
Η δική μας Παράταξη δεν ανέχεται τίποτε λιγότερο. Δεν θα συμβιβαστεί ποτέ με την αδικία και το περιθώριο. Δεν θα συμφιλιωθεί ποτέ με μια κοινωνία δύο ταχυτήτων, με την αποσάθρωση της μεσαίας τάξης. Δεν θα αποδεχτεί ποτέ μα ποτέ ότι η ανισότητα είναι φυσικό φαινόμενο.
Η δική μας Παράταξη γεννήθηκε και υπάρχει για να υπηρετεί τους πολλούς. Να αφουγκράζεται και να εκφράζει τις δικές τους αγωνίες, τις δικές τους προσδοκίες.
Σε μια νέα
Απαίτηση Αλλαγής
Απαίτηση Αξιοπρέπειας.
Μπορούμε ξανά.
Επιβάλλεται τώρα.
Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά το ’81, αυτή η απαίτηση παραμένει ζωντανή και επίκαιρη.
Φίλες και φίλοι,
Έχουν περάσει είκοσι τρία ολόκληρα χρόνια από το τελευταίο του ταξίδι. Κι όμως, ο Ανδρέας Παπανδρέου μας εμπνέει ακόμη. Με την επιστημοσύνη, το θάρρος, την περηφάνια του, τη διορατικότητα και τις ιδέες του, είναι ακόμη παρών, δίπλα στους δίκαιους αγώνες του δημοκρατικού λαού μας για Ισότητα και Κοινωνική Δικαιοσύνη. Δίπλα στη δική μας προσπάθεια για καλύτερες μέρες, για να διαφυλάξουμε την εθνική μας ενότητα.
Είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη μας, η αφετηρία της δικής μας πορείας.
Ο Ανδρέας ζει σήμερα, μέσα από τις πράξεις και την πολιτική μας.
Ζει στις ιδέες μας. Στο όραμά μας για Ελλάδα πιο δίκαιη, πιο φωτεινή.
Ζει στο ενωτικό μας μήνυμα, για εθνική συνεννόηση, μια εθνική συμφωνία για την οριστική έξοδο της χώρας από την κρίση.
Ζει μέσα από την πατριωτική μας ταυτότητα που αντιστέκεται σε ανιστόρητες παραχωρήσεις στα εθνικά μας ζητήματα.
Για ένα οικονομικό πρόγραμμα ελληνικής ιδιοκτησίας. Χωρίς εξαρτήσεις και δεσμεύσεις από διεθνή συμφέροντα. Χωρίς διαρκή επιτήρηση. Χωρίς εκχώρηση της δημόσιας περιουσίας. Για μια ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη , όχι παραδομένη στην ασυδοσία της αγοράς.
Είμαστε αποφασισμένοι να πάμε κόντρα σε όσα και όσους μας κρατούν στο χθες. Μας έμαθε να μην συμβιβαζόμαστε.
Έχουμε μέτωπο προς τη συντήρηση, τόσο τη δεξιά όσο και την αριστερή συντήρηση. Έχουμε μέτωπο απέναντι στον λαϊκισμό. Μας έμαθε να αγωνιζόμαστε για την Αλλαγή.
Συνεχίζουμε στο δρόμο του Ανδρέα.
Για την Πρόοδο, για την Αλλαγή , με τη Δημοκρατική Παράταξη μεγάλη ξανά.
Ένας σπουδαίος άνθρωπος, ένας Μεγάλος Έλληνας που κατέκτησε μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι αναμφισβήτητα μια απαράμιλλη ιστορική προσωπικότητα. Ένας ηγέτης από το μέλλον, όπως λέει ο Κώστας Λαλιώτης. Οι αρνητές και οι υβριστές του Ανδρέα Παπανδρέου δεν έχουν καταφέρει να «σβήσουν το άστρο του».
Δεν έχουν καταφέρει να σβήσουν τον αυθεντικό του μύθο και την εγγραφή των προοδευτικών ιδεών του, των δημιουργικών του έργων και των λυτρωτικών πολιτικών του από τη σκέψη, το συναίσθημα και το βίωμα εκατομμυρίων Ελλήνων.
Ο Ανδρέας καταγράφηκεστην ελληνική ψυχή, στη συλλογική μας συνείδηση ως ένας μεγάλος ηγέτης.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι πριν από λίγα χρόνια σε όλες τις Δημοσκοπήσεις, που οι Πολίτες αξιολογούν, κρίνουν και συγκρίνουν όλους τους Πρωθυπουργούς της μεταπολίτευσης, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε μια σαφέστατη υπεροχή παντού σε όλους τους κρίσιμους τομείς.
Η κατάταξή του διαχρονικά στην πρώτη θέσηαπό τον Ελληνικό Λαό είναι η καλύτερη δικαίωση για τον ίδιο και για όλους εμάς που τον πιστέψαμε και τον πιστεύουμε ακόμα.
Ο Ανδρέας ήταν ένα σπάνιο πολιτικό ον. Και με ένα σπάνιο χαρακτηριστικό. Ένας ελεύθερος άνθρωπος.
Ένας ελεύθερος, ανυπότακτος και ανυπόκριτος ηγέτης. Που αναζητούσε διαρκώς υψηλότερους και πλατύτερους ορίζοντες. Που διάβαζε τα γεγονότα πιο νωρίς απ΄όλους μας. Ήταν διορατικός.
Κατά την ψήφισή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, τον Αύγουστο του 1992, προειδοποίησε έγκαιρα για τα προβλήματα της Ευρωζώνης που εμφανίστηκαν δεκαέξι χρόνια μετά.
Στην Ευρωπαϊκή πρόκληση δεν χωράει παρά μόνο μία σθεναρή και θετική απάντηση. Ναι, θα συμμετάσχουμε ενεργά και ισότιμα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Δεν υπάρχει πράγματι εναλλακτική πορεία,
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ απλώς αποτελεί για μας ένα εισιτήριο σε ένα δύσκολο και άνισο αγώνα.»
«… Ο αγώνας είναι άνισος, γιατί στην εκκίνηση είμαστε οι τελευταίοι. Ο αγώνας είναι άνισος, γιατί η συνθήκη του Μάαστριχτ εκφράζει σχεδόν απόλυτα τα συμφέροντα και την οπτική γωνία του πλούσιου Βορρά. Το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης δεν χωράει μέσα στο Μάαστριχτ. Το Μάαστριχτ για μας αποτελεί ένα σταθμό σε μία πορεία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης…».
Παραμένει, βέβαια, πάντα το ερώτημα, σε όλη αυτή την πορεία, εάν πορευόμαστε προς μία «Ευρωπαϊκή Γερμανία» ή προς μία «Γερμανική Ευρώπη».
Προβλέψεις ενός σπουδαίου οικονομολόγου κι ενός μεγάλου ηγέτη, που δυστυχώς επιβεβαιώθηκαν με πικρό τρόπο για όλη την Ευρώπη και για τη χώρα μας.
Μην ξεχνάμε ότι θεωρείται ένα από τα πρώτα ονόματα της συγκεκριμένης επιστήμης. Βιβλία και εργασίες του χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα ως διδακτικό και ερευνητικό υλικό στους μεταπτυχιακούς και μεταδιδακτορικούς φοιτητές των σπουδαιότερων οικονομικών σχολών της Ευρώπης και της Αμερικής.
Η πολιτική του σκέψη, οι ιδέες του Ανδρέα ενέπνευσαν και ένωσαν έναν ολόκληρο λαό. Μια χώρα διχασμένη, μια κοινωνία χωρίς συνοχή.
Μια Ελλάδα που δεν μπορούσε ακόμη να ξεπεράσει τα μετεμφυλιακά σύνδρομα, να επουλώσει τις βαθιές διαχωριστικές γραμμές, ανάμεσα σε νικητές και ηττημένους.
Σχεδίασε και υλοποίησε το πρωτοποριακό κομματικό εγχείρημα του ΠΑΣΟΚ. Μίλησε με θάρρος για σοσιαλισμό στην Ελλάδα, απενοχοποιώντας την πολιτική ιδεολογία από τα τοξικά κατάλοιπα του εμφύλιου σπαραγμού.
Την 3 Σεπτέμβρη του 1974 γεννήθηκε το ΠΑΣΟΚ και κυριάρχησε στην πολιτική ζωή. Επαναστατικό, προοδευτικό, δημοκρατικό, πατριωτικό, το πιο πετυχημένο πολιτικό εγχείρημα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία- Κοινωνική Απελευθέρωση ήταν και είναι οι αρχές μας.
Το ΠΑΣΟΚ πράγματι ένωσετους Έλληνες. Έκλεισετις πληγές της εμφύλιας διαμάχης. Εμπέδωσετη Δημοκρατία.
Το μήνυμα για «Αλλαγή» , ενέπνευσε, κινητοποίησε και τελικά έγινε πράξη κατακτώντας το 1981 την εξουσία.
Μια χούφτα άνθρωποι με τον Ανδρέα έκαναν τομές και ρήξεις με το παλιό, με κατεστημένες αντιλήψεις που κρατούσαν τους μισούς Έλληνες στο περιθώριο.
Έτσι κατάφερε να κάνει μια βαθιά τομή στην πολιτική εξέλιξη της χώρας, τη μεγάλη αλλαγή στην πορεία της.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αποδείχθηκε μεγάλος μεταρρυθμιστής στην Ελλάδα του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα.
Πέτυχε:
– να ξαναδώσει στους Έλληνες την Εθνική τους περηφάνια. Έδωσε ουσιαστικό περιεχόμενο στο μήνυμα «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες»
– να ενώσει τη διχασμένη από τον εμφύλιο ελληνική κοινωνία, και να πετύχει την εθνική συμφιλίωση,
– να δώσει ευκαιρίες ζωής και αξιοπρέπειας στους μη προνομιούχους Έλληνες, στην Ελληνική περιφέρεια και τους αγρότες και ταυτόχρονα ευκαιρίες και δυνατότητες στους νέους ανθρώπους
– να αποκαταστήσει τις τεράστιες αδικίες που βίωνε η μισή κοινωνία λόγω της ιδεολογίας της και του φρονήματός της από τη δεξιά,
– να θεμελιώσει το Κοινωνικό κράτος στη χώρα , να χτίσει το ΕΣΥ, διασφαλίζοντας την κοινωνική συνοχή. Γιατί, όπως έλεγε κι ο ίδιος, «το Κοινωνικό Κράτοςδεν χαρίζεται, με αγώνα κερδίζεται».
– την εμβάθυνση της δημοκρατίας , την αποκέντρωση, τη δημιουργία θεσμών για ένα λειτουργικό και σύγχρονο κράτος στο πλαίσιο της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας.
Ήταν η βαθιά του γνώση και η έμφυτη διορατικότητά του, που του επέτρεπαννα βλέπει πάνω από τη σκακιέρα, να χαράσσει εθνική στρατηγική, να εξασφαλίζει τη λαϊκή συναίνεση.
Αρνήθηκε να συμπλεύσει τυχοδιωκτικά με τα ευκαιριακά ρεύματα και τις εφήμερες ιδέες. Είπε στο λαό την αλήθεια, πρώτος, ακόμη και για τη «δολοφονική» απειλή του δημόσιου χρέους. Ήταν ο Αντρέας, αυτός που σε ανύποπτο χρόνο προειδοποίησε «είτε το Έθνος θα εξαφανίσει το χρέος είτε το χρέος θα αφανίσει το Έθνος» στις 2.12.1993.
Στην ίδια ομιλία του στο Υπουργικό Συμβούλιο (2/12/1993)έλεγε όταν η χώρα μας και η οικονομία μας βρισκόταν στα όρια της χρεοκοπίας, μετά από 3 ½ χρόνια διακυβέρνησης της Ν.Δ. με Πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη:
«Η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά της, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια πρώτου μεγέθους κρίση στα οικονομικά του Δημοσίου. Το Ελληνικό Κράτος δεν είχε διαθέσιμα αρκετά χρήματα για τις άμεσες υποχρεώσεις του, που περνούσαν τα 2,5 τρις δρχ τους τελευταίους τρεις μήνες του 1993. Εξασφαλισμένους χρηματικούς πόρους είχε μόλις 450 δις. Τα υπόλοιπα δυο τρις έπρεπε να βρεθούν, με τακτικό και έκτακτο δανεισμό. Ο κρατικός προϋπολογισμός του 1993 είχε πέσει άσχημα έξω.
Οι ευθύνες είχαν ονοματεπώνυμο.
«Η κρίση ήταν το αποκορύφωμα της κάκιστης δημοσιονομικής διαχείρισης των τελευταίων τριών χρόνων. Στα χρόνια αυτά χαρίστηκαν αφειδώς φόροι στους πλούσιους, ενώ για δημαγωγικούς καθαρά λόγους οι δαπάνες του Προϋπολογισμού διογκώθηκαν πέρα από κάθε μέτρο. Τον τελευταίο ιδίως χρόνο, που του έδωσαν προεκλογικό χαρακτήρα, η σπατάλη και ο χαρισμός πήραν τις διαστάσεις οργίου.»
Η ιστορία επαναλήφθηκε το 2004-2009 με τραγικές συνέπειες για τον τόπο. Η ΝΔ μέχρι και σήμερα δεν έχει αναλάβει τις ευθύνες της αντίθετα με κάθε τρόπο προσπαθεί να πείσει τον Ελληνικό λαό ότι για όλα φταίει το κακό ΠΑΣΟΚ.
Τα στοιχεία όμως μιλούν και είναι ατράνταχτα.
Θυμίζω για όσους πάσχουν από επιλεκτική πολιτική αμνησία:
- το 1988 με Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και Πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου το ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ήταν 61% του ΑΕΠ, ενώ το 1989 έκλεισε στο 64,8% του ΑΕΠ αφού το 2ο εξάμηνο μεσολάβησε η Κυβέρνηση Τζανετάκη.
- το 1993 με Κυβέρνηση της Ν.Δ., το Δημόσιο Χρέος είχε φτάσει το 100% του ΑΕΠ και με δυναμική να το ξεπεράσει σημαντικά.
Να θυμίσω ακόμα και κάποια γεγονότα που προσπαθούν ορισμένοι να απαλείψουν από την ιστορική μνήμη.
Τον Νοέμβριο του 1995 με εντολή του Ανδρέα Παπανδρέου, το Υπουργείο Εξωτερικών κατέθεσε γραπτώς και εγκαίρως με την πιο επίσημη και έγκυρη διαδικασία το αίτημα της Ελλάδας προς τη Γερμανική Κυβέρνηση, με τις αξιώσεις της χώρας μας για το «Κατοχικό Δάνειο» και για τις «Πολεμικές Αποζημιώσεις» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτή η απόφαση – εντολή του Ανδρέα Παπανδρέου, ίσως να ήταν η τελευταία μεγάλη απόφασή του με εθνικό, ηθικό, δημοκρατικό και οικονομικό συμβολισμό πριν από την εισαγωγή του στο Ωνάσειο, με κλονισμένη την υγεία του.
Κι αυτή η πρωτοβουλία στις μέρες μας αποτελεί πλέον κεκτημένο για την Ελλάδα σε σχέση με τη διαχρονική διεκδίκηση προς την Γερμανία, για το πολλαπλό ιστορικό χρέος της προς τους Έλληνες.
Την άνοιξη του 1994 αλλά και την επόμενη περίοδο μέχρι το 1995 η Ελλάδα αντιμετώπισε με απόλυτη επιτυχία την οργανωμένη κερδοσκοπική επίθεση εναντίον της Δραχμής.
Ο Ανδρέας Παπανδρέουκαι η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αντιστάθηκεοργανωμένα με σθεναρή στάση και θαυμαστή νηφαλιότητα στα τυχοδιωκτικά παιχνίδια των ξένων και ντόπιων κερδοσκόπων με προεξάρχοντα τον κ. Σόρος.
Στην Ελλάδα ο κ. Σόρος και οι κερδοσκόποι ηττήθηκαν και έχασαν 10δις δολάρια. Αυτά τότε.
Όταν ακούμε τα ονόματα αυτά το μυαλό μας πάει στο σήμερα και στο θέμα των Σκοπίων.
Σήμερα η Κυβέρνηση παρέδωσε όλα τα όπλα που είχε εξασφαλίσει για τη χώρα ο Ανδρέας Παπανδρέου με την ενδιάμεση συμφωνία του 1995 που εξασφάλιζε τη δυνατότητα εξεύρεσης μια ολοκληρωμένης και βιώσιμης λύσης.
Έλεγε χαρακτηριστικά τον Οκτώβριο του 1993 ότι τα Σκόπια θέλουν το όνομα της Μακεδονίας γιατί στόχος τους είναι η δημιουργία ενός «μακεδονικού» κράτους που θα περιλαμβάνει και τη Μακεδονία του Πιρίν και τη Βόρεια Ελλάδα.
«Δεν είναι απλώς ένα θέμα ονόματος, είναι θέμα εθνικού κινδύνου εις χρόνον μακρόν» έλεγε χαρακτηριστικά.
Για τα Βαλκάνια ο Ανδρέας Παπανδρέουείχε επισημάνει τις δυσοίωνες εξελίξεις. Ορόσημο ήταν η απόφαση της Ε.Ε. το 1991-1992 για το διαμελισμό και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας την υιοθέτησε λαθεμένα χωρίς VETO, χωρίς καμιά ασφαλιστική δικλίδα για τα συμφέροντά μας.
Για τις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία, ο ΑΝΔΡΕΑΣ πάντα πίστευε στην ειρήνη, τη φιλία, τη συνεργασία των λαών. Δεν είχε όμως ποτέ ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Πίστευε ότι μεθοδικά η Τουρκία, αμφισβητεί κυριαρχικά δικαιώματά μας στο Αιγαίο και θα προσπαθεί μελλοντικά, με κλιμάκωση πρωτοβουλιών και γεγονότων, να δημιουργήσει προβλήματα στη Θράκη.
Γι’ αυτό ο ΑΝΔΡΕΑΣ θεωρούσε ότι η Ελλάδα και ο Ελληνισμός οφείλουν πάντα να βρίσκονται σε αφύπνιση και ετοιμότητα.
Και καθώς ο πρωθυπουργός επισκέπτεται την Τουρκία, επιτρέψτε μου να πω δυο λόγια.
Με την Τουρκία θέλουμε ειρηνικές σχέσεις φιλίας και συνεργασίας. Αλλά στη βάση του σεβασμού των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των αρχών της καλής γειτονίας.
Η Ελλάδα δεν διεκδικεί τίποτα από κανένα αλλά δεν παραχωρεί και τίποτα απολύτως σε κανένα.
Στο Αιγαίο ούτε γκρίζες ζώνες υπάρχουν ούτε άλλες αμφισβητήσεις. Όλα ρυθμίζονται με τις Συνθήκες και διεθνές δίκαιο.
Μόνο σε αυτή τη βάση έχουν νόημα οι συζητήσεις με την Τουρκία που πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένες. Η προηγούμενη απροετοίμαστη συνάντηση στην Αθήνα, δεν διευκόλυνε σε τίποτα τις διμερείς σχέσεις. Αντίθετα είδαμε κλιμάκωση των προκλήσεων από την πλευρά της Τουρκίας. Φοβάμαι γιατί οι πρώτες ενδείξεις τόσο από τις δηλώσεις του τούρκου εκπροσώπου όσο και από την αιφνιδιαστική επικήρυξη των 8 αξιωματικών δείχνουν ότι κινδυνεύουμε με επανάληψη του ναυαγίου της Αθήνας.
Πέρα από όλα αυτά ο κος Τσίπρας έχει αποδεχτεί να κάνει τα νησιά μας αποθήκη ψυχών προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της Γερμανίας. Έχουν δώσει την δυνατότητα στον Ερντογαν ανά πάσα στιγμή να βουλιάξει τα νησιά.
Με την ευκαιρία θέλω να αναφερθώ στο απαράδεκτο παιχνίδι που γίνεται σε βάρος των νησιών με ευθύνη της κυβέρνησης, με την προσωρινή παράταση του μειωμένου ΦΠΑ. Εμείς απαιτούμε και έχουμε καταθέσει σχετική διάταξη νόμου για την οριστική ακύρωση της αύξησης του ΦΠΑ για συνταγματικούς, Εθνικούς και αναπτυξιακούς λόγους. Με αυτό ακριβώς το σκεπτικό ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε θεσπίσει εξάλλου το μειωμένο ΦΠΑ στα νησιά.
Φίλες και φίλοι,
Ο Ανδρέας Παπανδρέου στοχοποιήθηκε από τους πολιτικούς τους αντιπάλους όσο κανείς ίσως άλλος πολιτικός στη σύγχρονη ιστορία.
Το σχέδιό τους , το βρόμικο 89 , ήταν να εξοντώσουν πολιτικά και ηθικά τον Ανδρέα Παπανδρέου, να λεηλατήσουν τη Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη, να διασπάσουν και να διαλύσουν το ΠΑΣΟΚ.
Βεβαίως, η πολιτική, η ηθική και η δικαστική δικαίωση του Ανδρέα Παπανδρέου έχει κατοχυρωθεί με τις αποφάσεις της Δικαιοσύνης, αλλά και με την ετυμηγορία του Ελληνικού Λαού στις εκλογές του 1993, όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ πήραν 47%.
Δυστυχώς βέβαια μέχρι σήμερα φαίνεται ότι υπάρχουν πρόθυμοι μιμητές που επιχειρούν να στήσουν ένα βρώμικο 2019 αλλά θα πάρουν απάντηση από τον Ελληνικό λαό.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αγαπούσε το λαό. Και ο λαός του το ανταπέδωσε, με μια αγάπη, βαθιά και ανυπόκριτη.
Αυτό το διαχρονικό λαϊκό αίσθημα βρίσκει την αιτία του σε όλα όσα ο Ανδρέας Παπανδρέου εξέφρασε, συμβόλισε και υλοποίησε για αυτόν εδώ τον τόπο.
Γιατί οι πολίτες είδαν στο πρόσωπό του κάτι πολύ περισσότερο από την Ελπίδα. Είδαν τη σιγουριά, την αυτοπεποίθηση, τη γνώση. Γι’ αυτό και του χάρισαν κάτι σημαντικότερο και σπανιότερο κι από αυτήν την αγάπη τους: του χάρισαν την εμπιστοσύνη τους. Τον περιέβαλλαν με την πίστη τους ότι μπορεί να αλλάξει αυτή τη χώρα, να αλλάξει την καθημερινότητά τους. Και δικαιώθηκαν.
Η Ελλάδα του Ανδρέα Παπανδρέου, η Ελλάδα του ΠΑΣΟΚ, του Γιώργου Γεννηματά, της Μελίνας Μερκούρη, ήταν μια Ελλάδα αλλιώτικη, πιο ισχυρή, πιο εξωστρεφής, πιο δυναμική παρά ποτέ στο παρελθόν.
Αποκόπηκε οριστικά από το βαρύ ιστορικό φορτίο της αναιμικής μεταπολεμικής δημοκρατίας, από το Κράτος της Δεξιάς. Εξάλειψε το κοινωνικό περιθώριο, εξίσωσε τους Έλληνες.
Διέλυσε κάθε έννοια διάκρισης, ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις, κοινωνικές καταβολές, φύλο.
Η δική μας Παράταξη δεν ανέχεται τίποτε λιγότερο. Δεν θα συμβιβαστεί ποτέ με την αδικία και το περιθώριο. Δεν θα συμφιλιωθεί ποτέ με μια κοινωνία δύο ταχυτήτων, με την αποσάθρωση της μεσαίας τάξης. Δεν θα αποδεχτεί ποτέ μα ποτέ ότι η ανισότητα είναι φυσικό φαινόμενο.
Η δική μας Παράταξη γεννήθηκε και υπάρχει για να υπηρετεί τους πολλούς. Να αφουγκράζεται και να εκφράζει τις δικές τους αγωνίες, τις δικές τους προσδοκίες.
Σε μια νέα
Απαίτηση Αλλαγής
Απαίτηση Αξιοπρέπειας.
Μπορούμε ξανά.
Επιβάλλεται τώρα.
Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά το ’81, αυτή η απαίτηση παραμένει ζωντανή και επίκαιρη.
Φίλες και φίλοι,
Έχουν περάσει είκοσι τρία ολόκληρα χρόνια από το τελευταίο του ταξίδι. Κι όμως, ο Ανδρέας Παπανδρέου μας εμπνέει ακόμη. Με την επιστημοσύνη, το θάρρος, την περηφάνια του, τη διορατικότητα και τις ιδέες του, είναι ακόμη παρών, δίπλα στους δίκαιους αγώνες του δημοκρατικού λαού μας για Ισότητα και Κοινωνική Δικαιοσύνη. Δίπλα στη δική μας προσπάθεια για καλύτερες μέρες, για να διαφυλάξουμε την εθνική μας ενότητα.
Είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη μας, η αφετηρία της δικής μας πορείας.
Ο Ανδρέας ζει σήμερα, μέσα από τις πράξεις και την πολιτική μας.
Ζει στις ιδέες μας. Στο όραμά μας για Ελλάδα πιο δίκαιη, πιο φωτεινή.
Ζει στο ενωτικό μας μήνυμα, για εθνική συνεννόηση, μια εθνική συμφωνία για την οριστική έξοδο της χώρας από την κρίση.
Ζει μέσα από την πατριωτική μας ταυτότητα που αντιστέκεται σε ανιστόρητες παραχωρήσεις στα εθνικά μας ζητήματα.
Για ένα οικονομικό πρόγραμμα ελληνικής ιδιοκτησίας. Χωρίς εξαρτήσεις και δεσμεύσεις από διεθνή συμφέροντα. Χωρίς διαρκή επιτήρηση. Χωρίς εκχώρηση της δημόσιας περιουσίας. Για μια ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη , όχι παραδομένη στην ασυδοσία της αγοράς.
Είμαστε αποφασισμένοι να πάμε κόντρα σε όσα και όσους μας κρατούν στο χθες. Μας έμαθε να μην συμβιβαζόμαστε.
Έχουμε μέτωπο προς τη συντήρηση, τόσο τη δεξιά όσο και την αριστερή συντήρηση. Έχουμε μέτωπο απέναντι στον λαϊκισμό. Μας έμαθε να αγωνιζόμαστε για την Αλλαγή.
Συνεχίζουμε στο δρόμο του Ανδρέα.
Για την Πρόοδο, για την Αλλαγή , με τη Δημοκρατική Παράταξη μεγάλη ξανά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου