Περίπατος στην Καστροπολιτεία Σερβίων

 Την προηγούμενη Κυριακή, με πρωτοβουλία του Οικομουσείου Περιβάλλοντος και Ιστορίας Σερβίων, πραγματοποιήθηκε η δεύτερη περιπατητική εξερεύνηση και ξενάγηση στο χώρο της Βυζαντινής καστροπολιτείας. Αυτές οι διαδρομές, γίνονται στα πλαίσια της γνωριμίας των Σερβιωτών με τον ίδιο τους τον τόπο.
Ο χώρος του κάστρου είναι το ιστορικότερο κομμάτι του περιβάλλοντός μας, και έχει υποστει πάρα πολλές αλλαγές κατά τη διάρκεια των αιώνων, αλλά και τα τελευταία χρόνια στην προσπάθεια αξιοποίησης του μετά τη μεταπολίτευση.

Ο περίπατος ξεκίνησε  από το το τούρκικο γεφύρι πίσω από τον “Παπακώστα”. Είναι  μονότοξο, κατασκευασμένο από πέτρες και συνδέει τον λόφο του Κάστρου με τη σημερινή πόλη των Σερβίων. Βρίσκεται πάνω από το φαράγγι,  που έρχεται από τον Άγιο Γεώργιο τον Κρεμαστό περνάει πίσω από την Αγία Κυριακή και ενώνεται με τη «χούνη» λίγο πιο κάτω. Από εδώ περνούσε ο δρόμος για τη Λαβανίτσα και συνδεόταν με το δρόμο για το Σαραντάπορο και τη νότια Ελλάδα. Η διαδρομή αυτή ήταν μουλαρόδρομος και όχι αμαξιτός δρόμος. Αυτός ήταν πιο πέρα και μέσω Προσηλίου έβγαινες στη θέση «Πόρτες» και από κει στα Σέρβια. Ανεβαίνοντας περάσαμε από το αποστακτήριο του Γρηγορόπουλου, εγκαταλελειμένο τώρα με τοίχους φτιαγμένους από λάσπη. Το νερό που χρειαζόταν το έπαιρνε από το τσιμεντένιο αυλάκι  που μάζευε το νερό από τον «Καθάριο». Από πάνω είναι «τούμπα» σκαμμένη από κάτω με μικρές στοές που χρησίμευσαν σα καταφύγια όταν βομβάρδισαν τα Σέρβια οι Γερμανοί το 1941. Το μονοπάτι αυτό είναι πλακόστρωτο, όπως και το υπαίθριο θέατρο. Σταματήσαμε έξω από τους Αγίους Αναργύρους για να θαυμάσουμε τη θέα προς τη λίμνη, αναφερθήκαμε γενικά στο Κάστρο και τη θέση του σαν κομβικό σημείο στο πέρασμα από βορρά προς νότο από τη Μακεδονία στη θεσσαλία και αντιστρόφως, απο τα αρχαία χρόνια έως και το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Το κάστρο των Σερβίων χρονολογείται από την εποχή του Ιουστινιανού. Αν και έχουν βρεθεί νομίσματα μακεδονικά ακόμη δεν βρέθηκε κάποια φάση τεκμηριωμένη με ανασκαφή. Στην εποχή της αναδιάρθωσης του κράτους από τον Ηράκλειτο γίνεται καστροπολιτεία και για πρώτη φορά αναφέρεται σε ιστορικό κείμενο από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο. Κατόπιν το κάστρο καταλαμβάνεται από τους βουλγάρους του Σαμουήλ, καταστρέφεται από τον Βασίλειο τον Μακεδόνα  και παίζει σπουδαιότατο ρόλο τα τελευταία χρόνια της βυζαντινής ιστορίας όταν ξαναφτιάχνεται από τον δεσπότη της Ηπείρου Δούκα.  Οι τούρκοι έποικοι που έρχονται δεν κατοικούν μέσα στο κάστρο, αλλά πιάνουν τις ποιο ομαλές πλαγιές στα βόρεια. Αλλά και οι Έλληνες το εγκαταλείπουν σταδιακά. Όταν απελευθερώνονται τα Σέρβια το 1912 δεν υπάρχει καμιά ελληνική οικογένεια μέσα. Το τοπίο έχει αλλάξει δραστικά τα τελευταία 60 χρόνια. Τη δεκαετεία του πενήντα γίνεται αναδάσωση στο στο γυμνό μέχρι τότε λόφο και σήμερα τα δένδρα έχουν γίνει ένα όμορφο δασάκι που όμως έχει καταστρέψει με τις ρίζες αρχαίους τοίχους. Την εποχή του Χατζηδημητράκου γίνεται το αναψυκτήριο, αυθαίρετο στην αρχή και στη συνέχεια …νομιμοποιείται. Καταστράφηκε τότε και ένα εργαστήριο επεξεργασίας μετάλλου, που ήταν στη θέση του κέντρου. Μέχρι το 1995 έγιναν και άλλες ανασκαφές, το μονοπάτι και η αναστήλωση της Βασιλικής. Περίπου εκείνη την εποχή κατασκευάσθηκε και το «έκτρωμα» που δεν ταιριάζει καθόλου με το χώρο και είναι το τσιμεντένιο θέατρο. Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων που επισκευθήκαμε έχει από τα καλύτερα δείγματα τοιχογραφιών της μακεδονικής σχολής αγιογραφίας. Στη συνέχεια κάναμε τη μαγευτική διαδρομή, από όπου περνούσε το τσιμεντενιο αυλάκι, έργο του 1930 επόχης Καζακίδη, και σήμερα είναι περιπατητικός διάδρομος πάνω από τη χούνη. Κάτω έτρεχαν τα νερά του χειμάρου που ονομάζεται «καθάριος» και που πηγάζει λίγο πιο πάνω. Μπήκαμε στο κάστρο από την πίσω πλευρά όπου διατηρείται ένα μέρος από το λουτρό και τμήμα του εξωτερικού τείχους. Το κάστρο ήταν χωρισμένο με τείχη σε τρία τμήματα: την Ακρόπολη, την Μέση και την κάτω πόλη. Σταματήσαμε και επισκεφτήκαμε τη Βασιλική όπου στο εσωτερικό της έχουν αποκαλυφθεί από την ανασκαφή τέσσερις τάφοι. Οι τοιχογραφίες είναι πολύ φθαρμένες και το στέγαστρο πάνω από τους τάφους έχει καταρρεύσει, αφού δεν συντηρήθηκε από το 1995 και ύστερα. Από εκεί επισκεφθήκαμε μία από της δεξαμενές ύδρευσης που υπήρχαν στο κάστρο. Η σκάλα μερικά παρτέρια και πινακίδες επεξηγηματικές έγιναν από την «περιβαλλοντική ομάδα Σερβίων». Λόγω χρόνου δεν ανεβήκαμε στην Ακρόπολη, αλλά το αφήσαμε για μία μελλοντική «εξόρμηση» μας. Από εκεί πήγαμε στο καθολικό της μονής των Αγίων Θεοδώρων κάτω από τον βράχο. Η εκκλησία έχει πολύ καλές τοιχογραφίες που δυστυχώς συνεχίζουν να καταστρέφονται από την έλλειψη προστασίας και φροντίδας, έξω υπάρχει και  μια δεξαμενή νερού.

Στο προαύλιο υπάρχει μια βρύση, όπως και σε άλλα μέρη του κάστρου, οι οποίες όμως δεν έχουν νερό. Τέλος κατεβήκαμε μπροστά από την κεντρική πύλη και εκεί τελείωσε η βόλτα μας.

Στην ομάδα συμμετείχαν περίπου 25 άτομα παιδάκια από 3 έως 80 χρονών. Ο χώρος του κάστρου ήταν πάντα για μας χώρος εξερεύνησης και μύθου και αυτή η εκδήλωση έδωσε την ευκαιρία στους μεγαλύτερους να γυρίσουν πίσω στο χρόνο και στους νεότερους  να ανακαλύψουν ένα κομμάτι της πόλης τους.-

Γιώργος Θεοφάνου