Επίκαιρα Θέματα:

Τρίτη 12 Ιανουαρίου 2021

To 2021, έτος καμπής για μια συνολική επανεκκίνηση

της Μαρίας Δαμανάκη (*)

Τα τελευταία 5 χρόνια, δουλεύοντας  για την  αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την οικονομία της θάλασσας, περνούσα μεγάλο μέρος της ζωής μου μέσα σε αεροπλάνα. Εκεί, όταν δεν είχα να δω κείμενα πάνω σε τρέχουσες υποχρεώσεις που έπρεπε να παραδοθούν, έγραφα σημειώσεις. Σημειώσεις στο γαλαζοπράσινο σημειωματάριο (my greenblue notebook), που αφορούσαν πιο μακροπρόθεσμες προκλήσεις,  βάση των μηνιαίων συναντήσεων προσανατολισμού με την ομάδα μου. Τον τελευταίο

χρόνο δεν ταξιδεύω πια λόγω της πανδημίας και έχω αναλάβει διαφορετικές εργασιακές υποχρεώσεις, οπότε δεν γίνονται πια αυτές οι συναντήσεις. Οι σημειώσεις εξέλιπαν. 

Με την αρχή του 2021 μπαίνω πάλι στον πειρασμό να ανοίξω το σημειωματάριο. Πρώτες σκεψεις:

Η πανδημία και τα δεδομένα της:

-Έχουμε να κάνουμε ένα μακάβριο απολογισμό. Πλησιάζουμε τα δύο εκατομμύρια νεκρούς. Με ονοματεπώνυμα.

-Καμιά χώρα δεν έμεινε αλώβητη. H πανδημία είναι παγκόσμια, αλλά με πολύ μεγάλες εθνικές διαφοροποιήσεις. Ο ρόλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, αμφισβητήθηκε, αλλά εν τέλει παραμένει σημαντικός και είναι υπό διαμόρφωση, αναμένοντας και τις εξελίξεις στις ΗΠΑ. 

 

-Παρά την πανδημία, η Wall Street (και άλλα διεθνή χρηματιστήρια) γνώρισαν μεγάλες  δόξες. Τα κέρδη των δισεκατομμυριούχων εκτοξεύθηκαν σε ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Ευρώπη. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι δισεκατομμυριούχοι αύξησαν την περιουσία τους κατά 1,9 τρισ. δολάρια το 2020 (πηγή: Forbes). 

 

-Για τους φτωχούς το 2020 δεν ήταν δυστυχώς αναλόγως γενναιόδωρο. Ο ΟΗΕ, λίγο πριν την αρχή του 2021, ανέφερε πως ο ιός ρίχνει φως σε όλες τις ανισότητες. Και τόνισε ότι αν δεν υπάρξει άμεση δράση στο νέο έτος, επιπλέον 100 εκατ. άνθρωποι θα οδηγηθούν σε ακραία φτώχεια.

 

Η αντιμετώπιση της πανδημίας:

 

Το 2020 ζήσαμε πρωτοφανείς αλλαγές, ιστορικών διαστάσεων, σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Ξεχωρίζω: 

 

-H επιστήμη και η τεχνολογία αναγνωρίσθηκαν παγκοσμίως ως οι μόνες σοβαρές βάσεις για την ανθρώπινη πορεία  μέσα στην τρικυμία. Οι αρνητές της πραγματικότητας κατέβαλαν το ανάλογο κόστος ( ο Τραμπ, χωρίς την πανδημία, θα ήταν πιθανότατα ακόμη πρόεδρος στις ΗΠΑ). 

 

-Το κράτος, η δημόσια διακυβέρνηση ενισχύθηκε. Αποτελεσματικό ή αναποτελεσματικό, αυταρχικό ή φιλελεύθερο, τώρα το κράτος αναγνωρίζεται ευρύτερα  ως αναγκαίο.

 

-Η ανθρωπότητα θα διαθέσει συνολικά περισσότερα από 10 τρισ. δολάρια για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Το που και πως είναι βεβαίως υπό συζήτηση. Πάντως οι τεράστιες επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία, οι αναζητήσεις για τα φάρμακα, εμβόλια, πέρασαν ηδη στην πρώτη γραμμή. Το μέγεθος της ύφεσης που έρχεται και αν θα χρειαστούν πρόθετοι πόροι παραμένουν ανοιχτά ζητήματα.

 

-Η οικονομική ορθοδοξία για τη δημοσιονομική σταθερότητα υποχώρησε μπροστά στη λαίλαπα και στα καθολικά lock downs. Τα χρέη, δημόσια και ιδιωτικά, ανεβαίνουν τον ανήφορο, με ανοχή των Κεντρικών Τραπεζών. Νέα χρηματοδοτικά εργαλεία χρησιμοποιούνται.  Η Ευρωπαϊκή Ένωση διέβη τον Ρουβίκωνα της (μερικής και ατελούς, έστω) αμοιβαιοποίησης του χρέους, με οδυνηρούς συμβιβασμούς ωστόσο σχετικά  με το κράτος δικαίου. 

 

-Η ανάγκη της φυσικής απόστασης ανάμεσα στους ανθρώπους και η κατακόρυφη πτώση των μετακινήσεων πυροδότησε την τελική φάση της ψηφιοποιημένης οικονομίας και κοινωνίας. Η ψηφιακή συλλογή στοιχείων και η επεξεργασία τους είναι ο χρυσός του μέλλοντός μας και τα ψηφιακά χάσματα διαμορφώνουν ισχυρή βάση κοινωνικών διακρίσεων και ανισοτήτων για την επόμενη δεκαετία. Οι ψηφιακές πλατφόρμες είναι η καθημερινή συναλλαγή αλλα και η πληροφόρηση, εκπαίδευση, κουλτούρα, αισθητική, ψυχαγωγία και επικοινωνία μας. Αυτή η εξέλιξη δημιουργεί  τεράστια, αναπάντητα ακόμη, ερωτήματα για τον έλεγχο της πληροφορίας, τα όρια της ελεύθερης πρόσβασης  και την πιθανότητα λογοκρισίας απόψεων από τους ιδιοκτήτες ή  διαχειριστές ηλεκτρονικών μέσων, οι οποίοι  δεν απαντούν σε κανενός είδους κοινωνική λογοδοσία.

 

Νέες αλήθειες:

 

-Η προέλευση και η πορεία της πανδημίας ακόμη αναζητούνται. Η Κίνα δεν φαίνεται να είναι ακριβώς συνεργάσιμη! Ωστόσο, για οποιονδήποτε έχει επισκεφθεί – έστω μια φορά – αγορά ζώων στην Κίνα (ή στην Ασία γενικότερα) δεν χρειάζονται πολλές λεπτομέρειες. Στη βάση υπάρχει η έλλειψη σεβασμού από τον άνθρωπο προς τα ζώα και τη φύση. Στις ΗΠΑ η συζήτηση για τις πανδημίες είχε ανοίξει από το 2016, με πολλά στοιχεία και  επιχειρήματα να την συσχετίζουν με τη στάση του ανθρώπινου είδους απέναντι στα άλλα είδη του πλανήτη. Και για πολλές κοινότητες – επιστημονικές και μη – μεγάλο ξάφνιασμα δεν υπάρχει.

 

-Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του ανέφερε πως το μεγάλο μάθημα του δύσκολου 2020 ήταν ένα: Για να έχουμε ένα βιώσιμο μέλλον, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή και την πανδημία συγχρόνως και όλοι μαζί. Επανέλαβε μια αλήθεια που η συντριπτική πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας – ακόμη και αυτοί που αμφισβητούν την ιστορική βαρύτητα της κλιματικής αλλαγής – παραδέχεται πλέον: H υγεία  του ανθρώπου, των άλλων ζωντανών οργανισμών και του ίδιου του πλανήτη είναι ΕΝΙΑΙΑ. Δεκάδες σοβαρές μελέτες από κορυφαίους επιστήμονες, στηρίζουν  αυτή την άποψη. Για τους πιο δύσπιστους υπάρχουν και πιο συγκεκριμένα πειστήρια: Μεγάλο μέρος των φετινών συζητήσεων για τους ωκεανούς, που διεξάγονται στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) προετοιμάζοντας τη σχετική Εκθεση, είναι αφιερωμένο στις τελευταίες επιστημονικές ανησυχίες για τις πιθανότητες  απελευθέρωσης θαμμένων, υπεραιωνόβιων  ιών, με άγνωστες  ιδιότητες, από από το λιώσιμο του πάγου (permafrost) που η κλιματική αλλαγή προκαλεί στην Αρκτική και στην Ανταρκτική.

 

-Από την άλλη, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη, αισθάνονται ή υποψιάζονται πως τα μοντέλα ζωής και κατανάλωσης που έχουν υιοθετήσει πιθανόν δεν οδηγούν πουθενά. Ιδιαίτερα έντονες είναι οι αλλαγές στις διατροφικές και ψυχαγωγικές συνήθειες. Στις ΗΠΑ αυξήθηκε η ζήτηση φυτικών πρωτεϊνών και αναζητούνται επειγόντως νέα μοντέλα γεωργικής παραγωγής και υδατοκαλλιέργειας (κυρίως φυκιών και οστρακόδερμων) για νέες πρωτεϊνούχες πρώτες ύλες. Οι βιομηχανίες τουρισμού, πολιτισμού, μόδας και κατανάλωσης αναζητούν νέους δρόμους σε όλο τον κόσμο.

 

-Δίπλα σε όλα αυτά ενισχύονται και πολλές συμπεριφορες κοινωνικής άρνησης, που έρχονται από το παρελθόν: Ατομικοί και συλλογικοί εγωισμοί, μισαλλοδοξίες, λαϊκιστικά και αυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησης, που μάλιστα καταγράφουν θεματικές επιτυχίες. Επιλέγω να μην επικεντρωθώ σε αυτά.

 

Με δυο λόγια: H παγκόσμια συζήτηση αναδεικνύει πλέον αλήθειες που μέχρι τώρα ασπάζονταν μόνο κάποιες μειοψηφίες :

 

(α)Το παγκόσμιο, υποταγμένο στον άνθρωπο, άνθρωπο-οικολογικό σύστημα, βρίσκεται σε κρίση. Μετά από δεκαετίες οικονομικής ανάπτυξης, που μετράται μονοδιάστατα με την αύξηση του παραγόμενου προϊόντος, η φύση εκδικείται, οι κοινωνικές ανάγκες είναι εδώ και επείγουσες, και το υφιστάμενο κοινωνικό συμβόλαιο έχει ήδη διαβρωθεί. Προκύπτει η ανάγκη μιας  συνολικής επανεκκίνησης (total reset), που θα λαμβάνει υπόψη την αλληλεπίδραση της οικονομίας (ιδιωτικού και δημόσιου τομέα), του φυσικού περιβάλλοντος και των κοινωνικών αναγκών. Σε αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να συνυπολογισθούν η αξία της φύσης (value of natural capital) και η αξία των κοινωνικών αναγκών. 

        Το κέρδος είναι πάντα κίνητρο για τα ανθρώπινα πλάσματα, αλλά η κοντόφθαλμη στόχευση και η απληστία σε βάρος της φυσικής ισορροπίας έχουν απρόβλεπτες συνέπειες.  H ιδιωτική πρωτοβουλία και η αριστεία είναι πάντα απαραίτητες για το ανθρώπινο όφελος,  αλλά τώρα αναγνωρίζουμε οτι αυτό δεν αρκεί. Μάλιστα η απόλυτη εφαρμογή τους, χωρίς διορθωτικά μέτρα, ενδεχομένως ακυρώνει οποιαδήποτε προοπτική κοινωνικής κινητικότητας, αφανίζοντας  τα κίνητρα προσωπικής προόδου. 

        Τα νέα οικονομικά, ολιστικά μοντέλα μιας νέας αειφόρου και περιεκτικής ανάπτυξης (sustainable and inclusive development) ηδη υπάρχουν και εφαρμόζονται σε πολλές χώρες και τομείς. 

Με βάση αυτές  τις διαπιστώσεις, η επιστροφή στην παλιά κανονικότητα (back to normal) δεν είναι επιθυμητή. Ίσως δεν είναι και εφικτή

 

(β)    Χρειαζόμαστε ένα νέο τρόπο σκέψης, που είναι τώρα  δυνατός και πιθανός. Η ανθρωπότητα (και ιστορικά) υιοθετεί νέα μοντέλα σε συνθήκες παγκόσμιων κρίσεων.

 

(γ).     Ποιο θα είναι το περίγραμμα ενός τέτοιου τρόπου σκέψης; Πολύ νωρίς φυσικά, αλλά επισημαίνω πως η παγκόσμια σχετική συζήτηση άρχισε ήδη να αμφισβητεί καθιερωμένα δίπολα

-Κερδοφορία έναντι Αειφορίας. 

-Βραχυπρόθεσμα κέρδη έναντι μέσο-μακροπρόθεσμων. 

-Εθνικός εγωισμός έναντι διεθνούς συνεργασίας. 

-Καπιταλισμός ιδιοκτητών έναντι καπιταλισμού συμμετόχων (stake holder vs share holder capitalism). 

 

Οι ιδέες που αναδύονται στηρίζονται στην επιστήμη και την καινοτομία, την πλήρη ψηφιοποίηση των διαδικασιών, αγαθών και υπηρεσιών και στην αναζήτηση των ισορροπιών μεταξύ της επιχειρηματικότητας, ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κρατικής ρύθμισης.

Οι αξίες που αναδύονται αντικαθιστούν λέξεις όπως παραγωγή, ανάπτυξη, διανομή με άλλες όπως αειφορία, ανθεκτικότητα (resilience) και συμπερίληψη (inclusiveness).

 

Πόσο έτοιμοι είμαστε για όλα αυτά; Στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, τον κόσμο; Η απάντηση χρειάζεται ένα επόμενο κεφάλαιο σημειώσεων. Τονίζω ωστόσο, πως διεθνώς αναγνωρίζεται ως πρωτοπόρα η λογική του European Green Deal και του Ταμείου Ανάκαμψης (Recovery and Resilience Rundry Mechanism). Η απόφαση να δεσμευτούν 30% των πόρων για πράσινες δράσεις μαζί με τη δέσμευση για μείωση μεχρι το 2030 των αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% (ή 60% σύμφωνα με το Ευρωκοινοβούλιο) ανοίγει δρόμους.  Θα δουμε ποιοι και αν θα ακολουθήσουν.

 

ΥΓ: Για τις σημειώσεις μου χρησιμοποίησα πολλά στοιχεία από την δουλειά που κάνω με την Systemiq, το Ocean Panel και το Friends of Oceans Action Group του WEF.  

 

(*) Η Μαρία Δαμανάκαη είναι Σύμβουλος για την Κλιματική Αλλαγή και τη Θαλάσσια Οικονομία στη Systemiq (Λονδίνο), στο  Paradise Foundation (Πεκίνο) και στο Rockfeller Brothers’ Foundation (Ουάσιγκτον).   

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Το Προφίλ μας