Μικρασιατική καταστροφή: εκατό χρόνια από τότε

Του Παναγιώτη Μυργιώτη

Η λήξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου βρίσκει την πατρίδα μας με τους νικητές του πολέμου. Στη Σύνοδο Ειρήνης του Παρισιού συμμετέχει και η Ελλάδα. Με συμφωνία Άγγλων και Γάλλων η 1^η ελληνική μεραρχία αποβιβάζεται εις την Σμύρνη με διοικητή τον συνταγματάρχη  Ζαφειρίου.

Η αποστολή του είναι η προστασία του ελληνικού πληθυσμού και των άλλων μη μουσουλμανικών εθνοτήτων από τη δράση των τούρκων ατάκτων και από την αυθαιρεσία της Οθωμανικής διοίκησης, γιατί από το 1914 είχαν ξεκινήσει οι τούρκοι τη διαδικασία εθνικής καθάρσεως. Οι κάτοικοι της Σμύρνης με χαρά και ενθουσιασμό υποδέκτηκαν τον ελληνικό στρατό. Τους επόμενους μήνες με έδρα τη Σμύρνη συγκροτήθηκε στρατιωτική μεραρχία. Εξέλιξη που δεν άρεσε στους Τούρκους αντάρτες οι οποίοι άρχισαν ανταρτοπόλεμο. Αυτό είχε ως συνέπια η απόβαση των στρατευμάτων να μετατραπεί σε μακροχρόνια εκστρατεία.

Μετά από πίεση της Ελλάδος οι σύμμαχοι συμφωνούν για προέλαση του ελληνικού στρατού εις την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας. Εν τω μεταξύ εις την Σύνοδο του Παρισιού συζητείται η τύχη των εδαφών της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον Αύγουστο του 1920 υπογράφεται η συνθήκη των Σεβρών. Σύμφωνα με την συνθήκη αυτή όλη η Θράκη (μέχρι την Κωνσταντινούπολη) παραχωρείται  οριστικά εις την Ελλάδα. Παραχωρείται για 5 χρόνια η διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης και μετά οι κάτοικοι με δημοψήφισμα θα αποφασίζουν σε ποια χώρα θα ανήκουν. Προσαρτώνται εις την Ελλάδα τα νησιά του Αιγαίου που κατείχαμε από τους βαλκανικούς πολέμους.

Την ίδια περίοδο εις το εσωτερικό της Τουρκίας έχουμε σύγκρουση πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας με τον επαναστατημένο  Κεμάλ Αταρτούρκ να ορκίζει δική του κυβέρνηση και να μεταφέρει την πρωτεύουσα από την Κωνσταντινούπολη εις την Άγκυρα. Οργανώνει αντεπίθεση εναντίον των Ελλήνων και των Αρμενίων. Υπογράφει μυστικά συμφωνίες  με την Σοβιετική Ένωση και αργότερα με την Ιταλία και Γαλλία και ισχυροποιεί την θέση του.

Το 1920 είναι καθοριστικό έτος για την μικρασιατική εκστρατεία. Ο Πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος προκηρύσσει εκλογές τις οποίες κερδίζει η ενωμένη αντιπολίτευση του Δημητρίου Γούναρη. Από δάγκωμα ουρακοτάγκου ο βασιλιάς Αλέξανδρος πεθαίνει. Κατά τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους κατόπιν δημοψηφίσματος επιστρέφει εις την χώρα ο βασιλέας Κωνσταντίνος Α΄ ο οποίος είναι αντιπαθής από τις δυνάμεις της Αντάντ που βρήκαν ευκαιρία να απαγκιστρωθούν(ιδίως Γαλλία και Ιταλία) από την στήριξη προς την Ελλάδα, της οποίας την κυβέρνηση είχαν προειδοποιήσει για τις συνέπειες που θα υφίστατο αν το δημοψήφισμα ήταν υπέρ της επιστροφής του Κωνσταντίνου. Μόνο η Αγγλία συνέχισε να στηρίζει την Ελλάδα μόνο σε διπλωματικό επίπεδο.

Την άνοιξη του 1921 ο ελληνικός στρατός αποφασίζει την προέλαση προς την Άγκυρα και καταλαμβάνει τα επίκαιρα σημεία Εσκί Σεχήρ και Αφιόν Καρασηχάρ, χωρίς να έχει εξαλείψει την τουρκική απειλή. Ο Κεμάλ ως αρχιστράτηγος του τουρκικού στρατού ακυρώνει με τους Γάλλους την συμφωνία των Σεβρών και ταυτόχρονα οι Γάλλοι εγκαταλείπουν την Κιλικία αφήνοντας άφθονο πολεμικό υλικό εις τα χέρια των τούρκων. Η προέλαση του ελληνικού στρατού προς την  Άγκυρα ανακόπηκε εις την μάχη εις τον Σαγγάριον ποταμό τον Αύγουστο του 1921. Η στασιμότητα για ένα χρόνο κλόνισε το ηθικό του στρατού και συγχρόνως έδωσε χρόνο εις τον Κεμάλ για να οργανωθεί. Με την κατάσταση όπως διαμορφώθηκε από τις υπάρχουσες συνθήκες η ελληνική κυβέρνηση σε συνεργασία με τον Ύπατο αρμοστή Σμύρνης Στεργιάδη Αριστείδη αποφασίζει την στρατιωτική εκκένωση της Μικράς Ασίας, ήδη από τον Απρίλιο του 1922. Τον Μάϊο του 1922 η κυβέρνηση Γούναρη παραιτείται και αναλαμβάνει η κυβέρνηση Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη. Ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας διαφωνεί με την κυβέρνηση και παραιτείται και αναλαμβάνει ο Γεώργιος Χατζηανέστης. Οι διπλωματικές προσπάθειες που γίνονται μεταξύ τούρκων και Ελλήνων δεν καταλήγουν σε συμφωνία. Η οικονομική κατάσταση της χώρας είναι κακή και το ημερήσιο κόστος ανέρχεται σε 8.000.000 δρχ. Μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης η αντιπαλότητα συνεχίζεται και οξύνεται, όπως φαίνεται από τα δημοσιεύματα του τύπου.

Την 6^η Αυγούστου 1922 και ώρα 4.30 το πρωί ο τουρκικός στρατός εξαπολύει επίθεση εναντίον του ελληνικού ο οποίος αμύνεται και αναγκάζεται να οπισθοχωρεί. Άλλα τμήματα οπισθοχωρώντας βάδιζαν προς τα παράλια για αναχώρηση και άλλα παραδίνονταν. Τα τελευταία τμήματα του Γ΄ σώματος στρατού εγκατέλειψαν την Μικρά Ασία την 5^η Σεπτεμβρίου 1922. Η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη παραιτείται και αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Ν. Τριανταφυλλάκος. Την 8^η Σεπτεμβρίου μπαίνει εις την Σμύρνη ο πρώτος τούρκος στρατιώτης και στις 13 του μηνός αρχίζει η καταστροφή της πόλεως. Η φωτιά ξεκίνησε από τον αρμένικο συνοικισμό επεκτάθηκε και έκαψε τον ελληνικό και ευρωπαϊκούς. Οι τσέτες ανεξέλεγκτοι επιδόθηκαν σε λεηλασίες, βιασμούς, φόνους. Αναφέρεται και απαγωγή κοριτσιών από το αμερικανικό κολέγιο.Την ίδια ημέρα τα τελευταία τμήματα του στρατού οχυρώνονται εις την χερσόνησο της Ερυθραίας και αρχίζει ο οργανωμένος επαναπατρισμός. Από τις 18 Σεπτεμβρίου 1922 αρχίζουν να καταφθάνουν κατά χιλιάδες οι πρόσφυγες εις την Αθήνα. 

Το αποτέλεσμα ήταν πάνω από 25.000 νεκροί και τραυματίες από ελληνικής πλευράς και περισσότεροι από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες τους μετά από 2.500 χρόνια, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέθεσε ο Βενιζέλος εις την Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού  εις την Μικρά Ασία κατοικούσαν 1.694.000, εις την Θράκη και περιοχή Κωνσταντινούπολης 731.000, περιοχή Τραπεζούντας 350.000 και εις τα Άδανα 70.000. Συνολικά οι Έλληνες ήταν 2.845.000 αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού που κυριαρχούσε οικονομικά και διατηρούσε την πολιτιστική του ταυτότητα σε ένα περιβάλλον εχθρικό έχοντας 2.177 σχολεία με 177.505 μαθητές και 4.596 δασκάλους, καθώς και 2.232 εκκλησίες.

Οι τούρκοι ήθελαν να εξαφανίσουν ότι θύμιζε ελληνικό στοιχείο προβαίνοντας σε ανείπωτα εγκλήματα σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες μαζικούς εμπρησμούς ανθρώπων και κτιρίων, φόνους, βιασμούς και βασανιστήρια. Σύμφωνα με μαρτυρίες Αμερικανών παιδιά κάηκαν μέσα σε σχολεία, χριστιανοί κάηκαν μαζί με τις εκκλησίες και η γνωστή την εποχή εκείνη Αμερικανίδα γιατρός, M. C. Elliott, περίθαλψε πάρα πολλές Ελληνίδες θύματα βιασμού, ενώ δεν καταγράφτηκαν βιασμοί γυναικών της Τουρκίας. Εις τα θύματα των χριστιανών συμπεριλαμβάνεται και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ο οποίος συνελήφθη, βασανίστηκε, τυφλώθηκε και κομματιάστηκε από τον τουρκικό όχλο βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο. Μαζί με τον Μητροπολίτη δολοφονήθηκαν και δυο επίλεκτα μέλη της Μικρασιατικής Άμυνας, ο δημογέροντας Κλημάνογλου τον οποίο απαγχόνισαν και ο διαπρεπής νομικός Νικόλαος Τσουρούκτσογλου τον οποίο έδεσαν από τα πόδια πίσω από ένα αυτοκίνητο και τον έσυραν στους δρόμους της πόλης. Το αποκορύφωμα θα λέγαμε ότι ήταν η πυρπόληση της αρμενικής και ελληνικής συνοικίας όπου αναγκάστηκαν οι κρυμμένοι σε αυτά Έλληνες και Αρμένιοι να εξέλθουν για να μη καούν και έπεσαν εις τα χέρια των τούρκων που παραμόνευαν. Πριν τους εκτελέσουν τους υπέβαλλαν σε φρικτά βασανιστήρια. Οι φόνοι, οι βιασμοί και γενικά η απάνθρωπη συμπεριφορά των εξαγριωμένων τούρκων ανάγκασαν τον Αμερικανό πρόξενο εις τη Σμύρνη George Horton) να γράψει «Ένα από τα δυνατότερα συναισθήματα που πήρα μαζί μου απ’ τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής, διότι άνηκα στο ανθρώπινο γένος».

 

Οι συνέπειες

Μετά από την κατάρρευση του μετώπου εις την Αθήνα βενιζελικοί αξιωματικοί με το Κίνημα της 11^ης Σεπτεμβρίου 1922 απαιτούν την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου, τον οποίο θεωρούν ως βασικό υπεύθυνο για την μικρασιατική καταστροφή και την ορκωμοσία νέας κυβέρνησης η οποία θα είναι αρεστή εις τις δυνάμεις της Αντάντ. Ο βασιλιάς αποχωρεί εις το εξωτερικό και η κυβέρνηση παραιτείται. Συστήνεται έκτακτο στρατοδικείο το οποίο με συνοπτικές διαδικασίες καταδικάζει εις θάνατον τους: Δημήτριο Γούναρη, Νικόλαο Θεοτόκη, Γεώργιο Χατζανέστη, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιο Μπαλτατζή και Νικόλαο Στράτο, στις 28 Νοεμβρίου 1922.Η απόφαση θεωρήθηκε από πολλούς ως προαποφασισμένη, για αυτό τον λόγο η δίκη τους ονομάστηκε ¨δίκη των έξι¨. Η απόφαση εκτελέστηκε την ίδια ημέρα. Εις το Γουδί έγινε ο τουφεκισμός  των καταδικασθέντων. Η εκτέλεση των έξι προκάλεσε αντιδράσεις και εις το εσωτερικό και εις το εξωτερικό .Το 2010 ο Άρειος Πάγος, το ανώτατο  δικαστήριο της χώρας , αναίρεσε την καταδικαστική απόφαση και απάλλαξε τους έξι από την κατηγορία, τους αθώωσε.

Η έλευση τόσων χιλιάδων ξεριζωμένων από τα πατρογονικά εδάφη Ελλήνων επηρέασε το κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου. Το πολιτικό και το πολιτιστικό. Ήταν φορείς άλλου τρόπου ζωής, με διαφορετικές συνήθειες, και διαφορετικής κουλτούρας. Οι ντόπιοι ,πολλές φορές, τους αντιμετωπίζουν με επιφυλακτικότητα. Ήλθαν φτωχοί και εξαθλιωμένοι αφού όλα τα υπάρχοντα περιουσιακά τους στοιχεία παρέμειναν στη Τουρκία. Έφεραν μαζί τους ελάχιστα οικογενειακά κειμήλια, εικόνες και ψυχή και καρδιά γεμάτη από Ελλάδα και ορθοδοξία. Αυτά ήταν δυνατόν να μεταφέρουν τις δύσκολες εκείνες στιγμές. Αυτά δεν μπορούσε ο τούρκος να τα αρπάξει, ήταν ριζωμένα βαθιά εις το υποσυνείδητο. Με ρίζες που χάνονταν στα βάθη των αιώνων. Αγιοτόκος η Μικρά Ασία με πλούσια προσφορά εις την ορθοδοξία και εις το ελληνικό πνεύμα, δηλαδή εις τον ελληνοχριστιανισμό.

Πολλές οικογένειες διασκορπιστήκανε και το ένα μέλος αναζητούσε το άλλο. Η φτωχή και ταλαιπωρημένη από τους πολέμους Ελλάδα έπρεπε να υποδεκτεί και να εξασφαλίσει τα αναγκαία και απαραίτητα, ως η μητέρα, εις τους πολυπληθείς πρόσφυγες . Εις τα προσφυγόπουλα ,τα οποία δεν είχαν εις τον ήλιο μοίρα και που την κεφαλήν κλείναι. Πρόβλημα ζωής και θανάτου. Ξαφνικά από νοικοκύρης εις τον τόπο και αφέντης να βρίσκεσαι στους πέντε ανέμους, σε μια χώρα, την μητρόπολη του ελληνισμού, αλλά ευρισκομένη σε κατάσταση φτώχειας. Όμως, με την παρουσία τους μπόλιασαν παραγωγικά τις δικές της ιδέες με των ντόπιων και βγήκανε κερδισμένοι όλοι. Άλλωστε όλοι είχαν την ίδια μάνα, την Ελλάδα. Είχαν την ίδια θρησκεία, την Ορθοδοξία. Εις τον ίδιο Θεό πίστευαν και εναπέθεταν τις ελπίδες τους. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών η πατρίδα μας έγινε πιο ομοιογενής θρησκευτικά και εθνικά.

 Επί τη ευκαιρία υπενθυμίζουμε ότι οι μουσουλμάνοι της Ελλάδος είναι Έλληνες πολίτες. Δεν υπάρχουν τούρκοι εις την Ελλάδα βάσει των συνθηκών που έχει υπογράψει και η Τουρκία. Τα γραφόμενα ή λεγόμενα περί του αντιθέτου στερούνται οποιασδήποτε βάσης νομικής ή επιστημονικής. Εκφράζουν, μύχιους πόθους, μιας ομάδας εθνομηδενιστών - δεν θα πω προδοτών - που ρίχνουν νερό εις τον μύλο της ανωμαλίας .Πρέπει να αντιληφθούν ότι δεν προσφέρουν υπηρεσίες καλές εις την πατρίδα  τους την Ελλάδα και ότι στηρίζουν τις ανιστόρητες ορέξεις σουλτάνων της περιοχής και περιφρονούν την ιστορική αλήθεια.

Δεν τα γράφουμε για να δημιουργήσουμε έχθρα και αντιπαλότητα με τους γείτονες. Παρά τούτο δεν θα λησμονήσουμε και δεν θα παραχαράξουμε την ιστορική αλήθεια. Για χιλιάδες χρόνια το ελληνικό πνεύμα ζούσε και θαυματουργούσε εις τα παράλια του Πόντου και της Μικράς Ασίας δημιουργώντας πολιτισμό και μνημεία τα οποία, σήμερα, διαφημίζουν σε ολόκληρο τον κόσμο να πάνε να τα θαυμάσουνε. Τα δημιουργήματα των Ελλήνων. Είναι λάθος να λέγεται ότι η ελπίδα «πάλι δικά μας θα ‘ναι» θάφτηκε εις τα ερείπια της μικρασιατικής καταστροφής.

Δεν χαρίζουμε τίποτα. Υπερασπιζόμαστε τα ιερά χώματα της πατρίδας μας και τα όσια του ελληνισμού. Το αποδείξαμε πολλές φορές. Παλαιόθεν και εσχάτως. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν θα χρειαστεί. Ο Ελληνισμός κρύβει πατριωτισμό, χριστιανοσύνη, ηρωισμό και αυταπάρνηση.

Ας τα σκεφθούν όσοι ονειρεύονται μεγαλεία , δόξα και της καρδιάς των τα γαλάζια σύνορα. Η Ιστορία άλλα λέγει.

 Ας τη διαβάσει και ας τη μελετήσει.

Θα βγει πολλαπλά ωφελημένος.

 

 

 

Μυργιώτης Παναγιώτης

Μαθηματικός