Σχολιάζοντας το αφιέρωμα προηγούμενου τεύχους της «ΠΥΛΗΣ» για τα φράγματα θα θέλαμε να επισημάνουμε τα εξής:
Καλά τα φράγματα και σημαντική η συμβολή τους στην άρδευση και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Δημιουργούν όμως και σοβαρές επιπτώσεις στη γεωμορφολογία της περιοχής, στην ιχθυοπανίδα, κ.α. Για αυτό και δεν αποτελεί μονόδρομος η κατασκευή τους. Εάν το ισοζύγιο της επέμβασης εμφανίζει περισσότερα θετικά σημεία από τα αρνητικά προχωρούμε, αν όχι ματαιώνουμε την κατασκευή τους.
Το ισοζύγιο αυτό πριν από μερικές δεκαετίες ήταν μόνο οικονομικό, τώρα όμως είναι κυρίως ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ με μια ολιστική θεώρηση, η οποία συμπεριλαμβάνει και οικονομικές παραμέτρους, αλλά όχι μόνο αυτές.
Ο νομοθέτης έχει θεσπίσει για το σκοπό αυτό τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) οι οποίες αφού εγκριθούν συνοδεύονται από τους Περιβαλλοντικούς όρους κατασκευής και λειτουργίας των φραγμάτων. Οι Περιβαλλοντικοί όροι οφείλουν να εφαρμόζονται και να ελέγχονται αυστηρά, πράγμα που δυστυχώς στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν ισχύει.
Και για να μην είμαστε γενικόλογοι θα αναφερθούμε σε ένα τοπικό παράδειγμα, το φράγμα του Ιλαρίωνα. Εκεί υπήρξαν διάφορα κενά κατά την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, κάτι που κόστισε σημαντικά στα παραποτάμια οικοσυστήματα.
Και μόνο το γεγονός ότι η κατασκευή του φράγματος σταμάτησε και ξεκίνησε αρκετές φορές κρατώντας για πάνω από 15 χρόνια μαγαρισμένη την περιοχή «Λαριούς & Αναβρυκών», έναν πανέμορφο τόπο, λέει πολλά.
Θα αναφερθούμε λοιπόν σε μια μόνο περίπτωση, στα Αναβρυκά, μια περιοχή στα κατάντη του φράγματος Ιλαρίωνα, που περιλαμβάνει (μάλλον περιλάμβανε) ένα ωραιότατο παραποτάμιο δάσος και εκτείνεται μέχρι το πλατανόδασος του Ρυμνίου.
Το όνομα «Αναβρυκά» προέρχεται από το ρήμα “αναβλύζω-αναβρύζω”, γιατί η τοποθεσία είναι γεμάτη από πηγές που ενισχύουν τον Αλιάκμονα. Τα πολλά νερά βοήθησαν στο να υπάρχει (υπήρχε) πλουσιότατη βλάστηση, κυρίως πλατάνια, που συνθέτουν (συνέθεταν) ένα δάσος εκπληκτικής ομορφιάς και έναν πλούσιο υγροβιότοπο. Έχουν παρατηρηθεί μαυροπελαργοί και λευκοπελαργοί, ερωδιοί, αγριόχηνες, κύκνοι και αγριοπάπιες.
Τα τελευταία χρόνια επισημάνθηκαν και αργυροπελεκάνοι - ροδοπελεκάνοι που χρησιμοποιούν την περιοχή σαν τόπο τροφοληψίας. Ορισμένα είδη πτηνών μάλιστα μετακινούνται εδώ από τις λίμνες των Πρεσπών της Καστοριάς και ειδικά το χειμώνα που οι συνθήκες εκεί είναι δυσκολότερες. Αντίθετα η συγκεκριμένη τοποθεσία των Αναβρυκών είναι απάνεμη, σε χαμηλότερο υψόμετρο και προστατεύεται από την κλίση του ποταμού και τις ορθοπλαγιές των Καμβουνίων.
Η πρώτη καταστροφή των Αναβρυκών (κοπή πλατάνων) είχε γίνει στις αρχές τις δεκαετίας του 1970, κατά την κατασκευή της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν ανεξέλεγκτες αμμοληψίες από ιδιώτες. Παρόλα αυτά η κατάσταση του πλατανόδασους ήταν ικανοποιητική.
Το δεύτερο και πολύ πιο καταστροφικό χτύπημα ήρθε μετά την επιλογή της περιοχής ως «δανειοθαλάμου αμμοχάλικων” για την κατασκευή του φράγματος Ιλαρίωνα στη ΔΕΗ. Το μόνο κριτήριο για την επιλογή του χώρου ήταν η εγγύτητα προς το έργο. Τίποτα άλλο. Ούτε η βιοποικιλότητα, ούτε η ομορφιά και η αναψυχή, ούτε η σπουδαιότητα του χώρου για τα πουλιά.
«... Η έκτασις του δανειοθάλαμου ανέρχεται στα 1.100.000 τετρ. μέτρα, ο όγκος δε των απολήψεων ανέρχεται στα 8.000.000 κυβ. μέτρα.
Επιπτώσεις από τη φύση λειτουργίας του έργου :
... αλλοίωση και εξαφάνιση ποτάμιων και παραποτάμιων βιοτόπων.
Η επέμβαση αυτή αναμένεται να διαταράξει ισχυρά την υφιστάμενη κατάσταση ... και την εικόνα το ποτάμιου τοπίου ...»
Τα παραπάνω αναφέρονται στη μελέτη εφαρμογής του έργου της ΔΕΗ !!! Εμείς τι να προσθέσουμε; Ότι η ΔΕΗ και η Πολιτεία (που ενέκρινε τη μελέτη), αναγνώρισαν μεν το πρόβλημα, αλλά στην πράξη εκείνο που έκαναν ήταν να … αναγνωρίσουν την περιοχή ως ιδιωτικό τους «δανειοθάλαμο» ;
Τι άλλο από αγανάκτηση μπορεί να νιώσει κανείς για αυτή την προσέγγιση; Είναι δυνατόν ένας τόπος υψηλής αισθητικής, οικολογικής και βιολογικής αξίας να θυσιάζεται και να γίνεται μπάζα για το Φράγμα του Ιλαρίωνα ! Ας έπαιρναν τα αμμοχάλικα τους από άλλο σημείο με κάποια μικρή επιβάρυνση. Θα τα μακελέψουμε όλα στο βωμό της μείωσης του κόστους ; Θα θυσιάσουμε τη βιοποικιλότητα και την ομορφιά του τοπίου, γιατί κάποιοι κοστολογούν το κληρονομημένο φυσικό κεφάλαιο ως μηδενικής αξίας.
Η ΔΕΗ βέβαια, για να ρίξει στάχτη στα μάτια, πρόβλεψε στη ΜΠΕ «να αφήνονται κατά θέσεις (;;) νησίδες ελάχιστης επιφάνειας ενός στρέμματος με σκοπό να λειτουργούν σαν προσωρινό καταφύγιο στην όποια (sic) πτερωτή κυρίως πανίδα της περιοχής ...»
Δηλαδή κοροϊδία ! Σε μια έκταση 1.100 στρεμμάτων να αφεθούν νησίδες συνολικής έκτασης 5, 10 ή έστω 20 στρεμμάτων; Ολική καταστροφή για το 95% της συνολικής έκτασης. Φανταστείτε το μέγεθος της καταστροφής και το τοπίο την επόμενη μέρα. Τι ειρωνεία!
Καθυστερήσεις και ευθύνες αρμόδιων Αρχών
Δυστυχώς η Τοπική και Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση ασχολήθηκε με το θέμα αρκετά καθυστερημένα και αφού η ζημιά είχε γίνει σε σημαντικό βαθμό. Οι ευθύνες της ξεκινούν από τη δεκαετία του 1990. Η άνευ όρων αποδοχή του Φράγματος και η χαλαρή στάση του Νομαρχιακού Συμβουλίου και των παραλίμνιων Κοινοτήτων στο θέμα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της ΜΠΕ «έστρωσε το δρόμο» για την καταστροφή των Αναβρυκών και τη μετατροπή τους σε …μπάζα και υλικά κατασκευής !
Η Οικολογική Κίνηση είχε υποβάλει από το 1997 αναλυτικό υπόμνημα με σοβαρές ενστάσεις για τη ΜΠΕ του Ιλαρίωνα, επιμένοντας ιδιαίτερα στο θέμα των «δανειοθαλάμων», δηλαδή των τεράστιων κρατήρων που θα αφήσει πίσω της η κατασκευή του Φράγματος, αλλά και της καταστροφής σημαντικών βιοτόπων. Δυστυχώς οι φόβοι αυτοί επαληθεύτηκαν.
Επτά χρόνια μετά, γύρω στο 2004, εμφανίστηκαν και άλλες αντιδράσεις, τόσο από τους παραλίμνιους Δήμους Αιανής και Καμβουνίων, όσο και από το Σύλλογο Μικροβαλτινών Κοζάνης και την Οικολογική Κίνηση που ανέδειξαν από κοινού το πρόβλημα στα τοπικά ΜΜΕ. Ένα πρώτο άμεσο αίτημα ήταν να εξαιρεθεί από την καταστροφή το πλατανόδασος Ρυμνιου. (Την ίδια περίοδο κατατέθηκε και κοινό σχέδιο Οικολογικής Κίνησης & Κέντρου Περιβάλλοντος για την ανακήρυξη και την ανάδειξη του υγροβιοτόπου του Ρυμνίου ως προστατευόμενου).
Τελικά η ΔΕΗ αναγκάστηκε να κάνει μια παρέκκλιση από τον αρχικό σχεδιασμό και να δεχτεί το αίτημα. Έτσι σώθηκε το παραποτάμιο δάσος του Ρυμνίου, που φιλοξενεί πλέον κάθε χρόνο και τις «γιορτές των νερών».
Η υπόλοιπη όμως (και αρκετά μεγαλύτερη) περιοχή των Αναβρυκών δεν γλύτωσε. Έγινε ένας απέραντος δανειοθάλαμος. Και εκτός της ΔΕΗ, που ανέσκαψε και έκανε αγνώριστο το χώρο, κάτοικοι από τα γύρω χωριά, λαθρο-υλοτόμοι και μικροεργολάβοι πετσόκοψαν αμέτρητα πλατάνια και καταλήστεψαν το υπόλοιπο αμμοχάλικο, το φυσικό φίλτρο του ποταμού.
Κι εδώ οι ευθύνες των αρμόδιων Αρχών είναι σοβαρότατες, γιατί επέτρεψαν άλλο ένα μεγάλο «φαγοπότι» σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος.
Σήμερα όποιος πάει να επισκεφτεί την περιοχή των Αναβρυκών αισθάνεται θλίψη και αγανάκτηση. Ειδικά εάν γνώριζε την περιοχή πριν την κατασκευή του φράγματος, τότε οι συγκρίσεις είναι οδυνηρές και η οργή ξεχειλίζει.
Από τις υποσχέσεις που δόθηκαν κατά καιρούς (περί πράσινων οάσεων, δενδροφυτεύσεων, εξασφάλισης νερού για τον υγροβιότοπο και σύνταξης σχετικής μελέτης της ΔΕΗ), σχεδόν τίποτα δεν έχει γίνει.
Τελευταία γραμμή της άμυνας μας πρέπει να είναι η διάσωση αρκετών νησίδων χλωρίδας και μικροπανίδας, ώστε να κρατηθεί ένας ομφάλιος λώρος με το παρελθόν αλλά και να προχωρήσει μια μελετημένη ανάπλαση των ανοιχτών παρόχθιων κρατήρων, από όπου εξορύχτηκαν εκατομμύρια κυβικά μέτρα αμμοχάλικου.
Εν κατακλείδι, ο κοινός στόχος των παραλιμνίων Δήμων και των Συλλόγων που ασχολήθηκαν με τα Αναβρυκά είναι πλέον το τρίπτυχο:
1. Διατήρηση νησίδων πρασίνου
2. Ανάπλαση της παρόχθιας κατεστραμμένης περιοχής στα κατάντη του φράγματος.
3. Λειτουργία βοηθητικής παροχής για τις ανάγκες διατήρησης του υγροβιότοπου και παράλληλη εξασφάλιση της μετακίνησης των ψαριών.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Το παλιό μας σύνθημα «τα Αναβρυκά και τα μάτια μας» έμεινε γράμμα κενό, αφού τελικά σώθηκε μόνο το πλατανοδασος του Ρυμνίου, ενώ η κυρίως περιοχή των Αναβρυκών καταστράφηκε.
Η ιστορία αποτελεί μια ακόμη απόδειξη πόσο «σοβαρά» μελετώνται και αντιμετωπίζονται οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των φραγμάτων στην Ελλάδα. Τα ερωτήματα παραμένουν ίδια και αναλλοίωτα:
• Πόσο αξιόπιστες είναι οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και πόσο εφαρμόζονται στην πράξη;
• Πόσο αξιοποιεί τις θεσμικές της δυνατότητες η Νομαρχιακή και τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε να γνωμοδοτεί έγκαιρα και να προλαβαίνει τις περιβαλλοντικές ζημιές;
• Πόσο χειρότερα θα ήταν τα πράγματα αν δεν παρενέβαιναν οι οργανώσεις των ενεργών πολιτών ;
16/2/2010
Οικολογική Κίνηση Κοζάνης
Σύλλογος Μικροβαλτινών Κοζάνης
